Cechy twórczości Gałczyńskiego

W początkowym okresie twórczości Gałczyńskiego widać inspirację poetami z grupy Skamandra. Trzeba jednak zauważyć, że od samego początku wyłania się niepowtarzalny i charakterystyczny styl poety. Styl liryka można z jednej strony określić jako groteskowo-żartobliwy, z drugiej natomiast jako dekadencko-cygański. Co ciekawe, pisarski debiut Gałczyńskiego to powieść poetycka Porfirion Osiełek czyli Klub Świętokradców (1929). Utwór łączy w sobie elementy fantastyki oraz groteski.

Gałczyński należał do poetyckiej grupy Kwadryga. W okresie współpracy z grupą, można wyróżnić dwa zasadnicze nurty jego poezji. Pierwszy wzorowany na Villonie i Rimbaud, kreuje postać poety-cygana. Bohater liryczny wielokrotnie przyjmuje także postawę wesołka tudzież błazna, uciekając przed rzeczywistością do poezji. (np. Szekspir i chryzantemy, Serwus, madonna). Drugi nurt tematyczny oscyluje wokół katastroficznej groteski. Utworem realizującym tę formę jest Koniec świata. Wizje świętego Ildefonsa, czyli Satyra na Wszechświat (1929). Pod pozorem drwiny i żartu, wyłaniają się z dzieła przeczucia dotyczące sytuacji społeczno-politycznej Polski. Gałczyński za jedyną niepodważalną wartość uznaje rzetelną pracę. W związku z tym jedyną postacią, która przeżyje zagładę w utworze jest uczciwy stolarz. To samo przesłanie – waloryzacja pracy – towarzyszy innemu utworowi artysty, Pieśni cherubińskiej. Utwór jest pochwałą pracowitego i uczciwego życia.

Przebywając w Berlinie, poeta napisał m.in. Bal u Salomona (1931). Główną osią kompozycyjną utworu jest tzw. strumień natchnienia. Chodzi o technikę polegającą na łączeniu ze sobą dalekich i wielokrotnie nielogicznych skojarzeń, towarzyszących często marzeniu sennemu.

Podczas współpracy z „Prosto z mostu” pojawia się nowa tematyka w poezji Gałczyńskiego:

Na bohatera lirycznego zostaje tutaj pasowane drobnomieszczaństwo i lumpenproletariat, a ich autentyczny sposób życia – przeciwstawiony oportunizmowi inteligenta. Gałczyński rozpoczyna tutaj ostry atak na inteligencję, wielokroć potem ponawiany i kontynuowany również po wojnie. [cyt. za: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. Tom I, red. J. Krzyżanowski, Cz. Hernas, wyd. PWN, Warszawa 1984 s. 285.]

Ponadto Gałczyński pisał satyry dotyczące ówczesnego życia w dobie sanacji. Są to utwory: Zima z wypisów szkolnych, Skumbrie w tomacie.

Podczas współpracy z redakcją pisma „Prosto z mostu” zapracował sobie na miano głosiciela ideologii nacjonalistycznej. Przed wojną ukazał się cykl NoctesAninenses.

W czasie wojny – która upłynęła poecie pod znakiem niewoli niemieckiej – Gałczyński tworzył przede wszystkim liryki o tematyce patriotycznej. Utwory tego okresu są nostalgiczne. Nawiązują w formie do religijnych modlitw (Pieśń o żołnierzach z Westerplatte, Pieśń o fladze, List jeńca, Matka Boska Stalagów). Pamiątką po pobycie za granicą jest utwór Notatki z nieudanych rekolekcji paryskich. Z wiersza wyłaniają się problemy pisarza związane z emigracją oraz z poczuciem obowiązku powrotu do kraju. Trudnością było także określenie siebie wobec wydarzeń historycznych ostatnich lat (doświadczenie wojny). Gałczyński wielokrotniekrytykował inteligencję – uważał, że stan ten jest konserwatywny i apolityczny. Swoje przekonania wyraził w wierszu Śmierć inteligenta oraz w cyklu poetyckim Zielonych Gęsi. Zielona Gęś odznaczała się groteskowym komizmem. Podobną tematykę podjął poeta w felietonach Listy z fiołkiem, które obfitowały w wręcz absurdalny dowcip.

Z czasem Gałczyński – zapewne za sprawą coraz silniejszej krytyki skierowanej w jego stronę – zaczął uprawiać tzw. poezję optymistycznego zaangażowania (Ukochany kraj). U skraju życia poeta podjął refleksję na temat istoty oraz roli sztuki (Śmierć Andersena, Na śmierć Halasa, Wielkanoc Jana Sebastiana Bacha). Autotematyzm pojawia się przede wszystkim w poemacie Niobe (1951), w którym artysta przedstawiłswój program poetycki, bazujący na wierze w trwałość sztuki. W poemacie Wit Stwosz (1952) powrócił motyw pochwały rzetelnej pracy, tym razem jednak w roli dobrego rzemieślnika wystąpił sam autor Ołtarza Mariackiego. Za testament poety uważa się cykl 10 Pieśni (1965).

Trzeba zaznaczyć, że Gałczyński pisał także dłuższe utwory o satyrycznym wydźwięku: Chryzostoma Bulwiecia podróż do Ciemnogrodu (1954), Babcia i wnuczek czyli Noc cudów (1955). Ponadto poeta stworzył wraz z A. Mauersbergerem sztukę poświęconą A. TowiańskiemuNoc mistrza Andrzeja. Utwór ten także ma charakter satyryczny. Wśród dzieł Gałczyńskiego należy także wymienić powieśćStadnina im. Stanisława Moniuszki (1955) oraz adaptację libretta do Orfeusza w piekle. Poeta pisał również utwory dla dzieci (Młynek do kawy). Zajmował się też tłumaczeniem literatury z języka angielskiego (Szekspir) i rosyjskiego.

Badacze wykazują, że poetycki styl Gałczyńskiego – oparty na postawie poety-cygana – jest bardzo charakterystyczny i niepowtarzalny. Mistrz satyry i groteski często łączył różne konwencje, style i tematy, odwołując się po wielokroć do sytuacji społeczno-politycznej. Jego twórczość jest bardzo różnorodna. Wskazać w niej możemy wiersze opiewające uroki życia codziennego, erotyki, utwory groteskowe (czasami zabarwione żartem ocierającym się o absurd), wiersze realistyczne oraz takie, które łączą w sobie elementy baśni i fantastyki. Trzeba przyznać, że Gałczyński ponadto znakomicie wyczuł nastroje społeczne, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom i potrzebom czytelniczej braci. Za inspirację dla poety służyła także tradycja. Gałczyński odwoływał się do renesansu, baroku oraz do twórczości ludowej. Uważany był za mistrza w przywracaniu poezji tematów i motywów już zbanalizowanych.

Wybrane utwory:

Koniec świata. Wizje świętego Ildefonsa czyli Satyra na Wszechświat, 1929

Bal u Salomona, 1931

Ludowa zabawa. Komiczniak poetycki, 1934

Zima z wypisów szkolnych

Skumbrie w tomacie

Impresario i poeta

Nieporozumienia

NoctesAninenses

Pieśń o Żołnierzach z Westerplatte

Pieśń o fladze

List jeńca

Matka Boska Stalgów

Notatki z nieudanych rekolekcji paryskich

Zaczarowna dorożka, 1948

Wjazd na wielorybie

Zielona Gęś, od 1945

Listy z fiołkiem, 1946 – 1950

Ślubne obrączki, 1949

Wiersze liryczne, 1952

Niobe, 1951

Wit Stwosz, 1952

10 Pieśni, 1953, 1965

Chryzostoma Bulwiecia podróż do Ciemnogrodu, 1954

Babcia i wnuczek czyli noc cudów, 1955

Noc mistrza Andrzeja, 1956 (wraz z A. Mauersbergerem)

Stadnina im. Stanisława Moniuszki, 1955

Dodaj komentarz