Natura w Panu Tadeuszu potrafi również ilustrować akcję. Nieprzypadkowo pierwsze spotkanie Gerwazego Rębajły z Hrabim Horeszką odbywa się w świetle zachodzącego słońca. Jest to bowiem idealna, bardzo romantyczna pora na snucie opowieści o dawnych czasach, o historii zamku i o zadawnionym konflikcie Sopliców z Horeszkami. Być może właśnie takie okoliczności natury oddziałują na wyobraźnię Hrabiego tak, że pomimo początkowej niechęci, decyduje się on walczyć o zamek przodków do upadłego, a ta decyzja jak wiemy ma bardzo poważne konsekwencje. Innym przykładem takiej ilustracji jest deszcz, który spada na okolicę Soplicowa w dzień po zajeździe, kiedy napastnicy zostają pojmani i uwięzieni przez carskie wojsko. Deszcz podkreśla beznadziejność sytuacji: klęskę napastników i ich upokorzenie, że chociaż odnieśli zwycięstwo nad bezbronnym w zasadzie Soplicowem, to jednak bardzo szybko zostali poskromieni przez zaborcę, który rozprawił się z nimi w moment.
Jak więc widać przyroda w Panu Tadeuszu pełni bardzo wiele funkcji. Jest zarówno tłem, na którym dzieje się fabuła utworu, jak i jednym z bohaterów epopei. Nie wpływa ona co prawda bezpośrednio na bieg historii, ale ilustruje ją, nadaje jej pewien głębszy wymiar, a czytelnikowi wskazuje między innymi na nastrój jaki w danym momencie towarzyszy bohaterom. Bywają zresztą pomocne w ich opisywaniu, charakteryzowaniu, przedstawianiu czytelnikowi. Opisy przyrody w naszej epopei narodowej należą do najwybitniejszych osiągnięć polskiej literatury w tej kategorii, chociaż mogą być niezwykle trudne do „przebrnięcia” dla tych, których uwaga czytelnicza skupiona jest najbardziej na bezpośredniej epickiej akcji utworu.
