Julian Tuwim był jednym z najpopularniejszych twórców polskiego dwudziestolecia międzywojennego, poetą, tłumaczem, współzałożycielem grup kabaretowych i literackich, a także redaktorem takich pism jak Skamander czy Cyrulik Warszawski. Jego twórczość charakteryzowały częste gry słowem, rytmiczność, błyskotliwy humor. W późniejszych badaniach nad językiem skupiał się na tworzeniu neologizmów, czego wyrazem jest między innymi wiersz Słowisień, w całości będący niezwykłym, wymagającym ogromnego kunsztu artystycznego eksperymentem językowym.
Słowisień – analiza utworu i środki stylistyczne
Wiersz Słowisień jest stosunkowo krótki, ma stychiczną budowę, czyli nie zastosowano w nim podziału na odrębne zwrotki. Składa się z ośmiu wersów, a każdy z nich napisany został dziesięciozgłoskowcem. Dzięki temu, intonacja jest harmonijna i melodyjna, spójna dla całego tekstu. W utworze pojawiają się także rymy o nieregularnym układzie.
Liryka dzieła ma charakter pośredni, opisowy. Uczucia i przeżycia niejawnego podmiotu lirycznego opisane są za pomocą zaprezentowania czytelnikowi pejzażu. Osoba mówiąca pozostaje więc ukryta. Forma utworu jest wyjątkowa, nie wpisuje się w ramy żadnego określonego gatunku.
Wiersz niemal w całości złożony jest z różnorodnych neologizmów, innowacji językowych, które powstają dla wypełnienia pewnej luki bądź w celach artystycznych – pozwalają odświeżyć wypowiedź, sprecyzować pewne znaczenia bądź uzyskać niespotykany efekt brzmieniowy. Tuwim tworzył nowe słowa w obrębie różnych części mowy. W utworze pojawiają się liczne czasowniki (dzni, złoci, pszczelą, łyśnie, ćwirnie, słowi), które dynamizują świat przedstawiony, nadają wrażenie nieustannego ruchu. Pojawiają się także rzeczowniki (białodrzewie, sierpiec, nabłocze, niedośpiewy, słodzik, ciewy), które kreują nieco nierealną, magiczną atmosferę. Sytuacja liryczna opisana jest nietypowymi epitetami, poeta stworzył nowe przymiotniki i przysłówki (jaśnie, kraśnie, srebliście). Zaprezentowany odbiorcy krajobraz jest pełen koloru, skąpany w złocie i srebrze. Oddziałuje także na zmysł słuchu, neologizmy pozwoliły uzyskać Tuwimowi efekty brzmieniowe, dźwiękonaśladowcze (ćwirnie, dzni, słowi). Dzięki tym zabiegom, przekaz jest pełniejszy i bardziej sugestywny.
Utwór jest eksperymentem językowym. Julian Tuwim inspirował się dorobkiem futurystów (Stanisława Młodożeńca czy Tytusa Czyżewskiego) i dążył do utworzenia nowego, niezwykłego języka wypowiedzi. Choć Słowisień niemal w całości złożony jest z innowacji językowych, to jednak nadal pozostaje zrozumiały dla odbiorcy. Poecie udało się to osiągnąć dzięki zachowaniu słowiańskiego charakteru i oparciu nowatorskich zabiegów na regułach już w języku obecnych – nie tylko w polszczyźnie, ale też w rosyjskim czy ukraińskim.
Słowisień – interpretacja wiersza
W wierszu Słowisień, warstwa stylistyczna początkowo wydaje się niemal całkowicie przyćmiewać treść. Utwór jest eksperymentem językowym, w którym na pierwszy plan przebija się nie przekaz czy refleksje, a nietypowa, ekstrawagancka forma. Nie jest to jednak tekst asemantyczny, różni się natomiast zdecydowanie od semantyki zwyczajowo przyjętej.
Tuwim, za pomocą mowy o charakterze pierwotnym, chciał udowodnić, że pewne treści są dla człowieka zrozumiałe na poziomie podświadomym. Zastosowane neologizmy oddziałują na zmysły odbiorcy, wywołując w nim wrażenia niemal słuchowe, muzyczne. Dzieło skupia się przede wszystkim na opisie natury – jej piękna oraz pełni życia. Jego atmosfera jest sielska, błoga, rajska i idylliczna. Uroda świata przedstawiona została za pomocą nowatorskich zabiegów. Poeta opisuje urokliwy krajobraz, skąpany złotymi, jasnymi promieniami słońca. Drzewa się pszczelą i pasieczą, czyli kwitną, dając nektar potrzebny do wyprodukowania przez owady miodu. Forma czasownikowa sprawia, że świat przedstawiony wydaje się jeszcze bardziej tętnić życiem. Podmiot liryczny opisuje także nastrój wieczora, który ma srebrzyste barwy, a w tle słychać śpiewy ptaków.
W wierszu przemawia sama przyroda, a nietypowa, niezrozumiała dla czytelnika wprost mowa, przypomina pierwotne okrzyki, wyraża chęć powrotu do natury. Z uwagi na zastosowanie słownictwa inspirowanego językami wschodu, wyczuwalna jest słowiańskość i ludowość, czytelnik może przenieść się na sielankową wieś czy do słonecznego sadu, który jest niezwykły i niemal magiczny, metafizyczny.
Podsumowanie
Julian Tuwim nie stronił od zabawy słowem oraz językowych eksperymentów, udanie czerpiąc między innymi z bogatego dorobku futurystów. Wiersz Słowisień to pod względem lingwistycznym jeden z najciekawszych utworów w jego twórczości. Folklorystyczny tekst urzeka swoją muzycznością oraz melodyjną intonacją i pomimo niespotykanej formy – wciąż jest zrozumiały i niesie za sobą treść. Awangardowe dzieło poety stało się w późniejszym czasie inspiracją dla artystów z innych dziedzin sztuki, między innymi dla Karola Szymanowskiego. Cały słowiańska twórczość Tuwima stała się podstawą do wykreowania nowej, muzycznej wizji prapolskiego świata, wybitnych pieśni na głos i fortepian.