„Cisza morska” to drugi sonet z cyklu sonetów krymskich autorstwa romantycznego poety Adama Mickiewicza. Cykl ten jest świadectwem podróży poety na Półwysep Krymski, która miała miejsce w 1825 roku. Utwór oparty jest na motywie akwatycznym. Poprzez przytoczenie obrazu morskiej wyprawy, poeta wyraził refleksje na temat ludzkiego życia.
Cisza morska – analiza i środki stylistyczne
Sonet to forma poetycka, którą wyróżnia kunsztowność, a także charakterystyczny podział zwrotek. Powstała w XIII we Włoszech. Za jej twórcę uznaje się Iacopo da Lentiniego. Utwór „Cisza morska”, jak tradycyjny sonet, podzielony jest na cztery strofy: dwa tetrastychy i dwie tercyny. Występują w nim rymy, dzięki którym utwór jest melodyjny. W tetrastychach układ rymów jest okalający (abba), a w tercynach wygląda następująco: cde cde, co realizuje założenia sonetu włoskiego. Utwór został napisany trzynastozgłoskowcem ze średniówką po siódmej sylabie. Występuje w nim również tradycyjny podział na część opisową (tetrastychy) i refleksyjną (tercyny). „Cisza morska” została napisana w czasie teraźniejszym, dzięki czemu wydaje się bardziej aktualna i łatwiej trafia do wyobraźni czytelnika.
Utwór należy do liryki pośredniej. Podmiot liryczny nie ujawnia się bezpośrednio, jest ukryty. Zamiast tego stosuje poetycki opis morza i statku, a swoje przemyślenia przekazuje pośrednio. Pojawiają się także elementy inwokacyjne – zwrot do morza i myśli.
Sonet Mickiewicza jest bogaty w środki stylistyczne. Poeta posłużył się licznymi epitetami takimi jak: „cichemi piersi”, „rozjaśniona woda”, „masztach nagich”, „lekkim ruchem”, „wesołych żyjątek”, „długiemi ramiony”, „namiętnej burzy”. Pojawiają się także porównania („Cichemi gra piersiami rozjaśniona woda; / Jak marząca o szczęściu narzeczona młoda”, „okręt lekkim ruchem / Kołysa się, jak gdyby przykuty łańcuchem”). Użyta została personifikacja (uosobienie) – „Żagle, na kształt chorągwi gdy wojnę skończono, / Drzémią na masztach nagich”. Poeta wykorzystał również apostrofę („O morze!”, „O myśli!”) oraz metaforę („w twojej głębi jest hydra pamiątek”). W wierszu występuje przerzutnia, czyli przeniesienie części zdania do kolejnego wersu oraz inwersja, czyli szyk przestawny, która sprawia, że ma on bardziej wyjątkowy ton.
Cisza morska – interpretacja
Sonet „Cisza morska” jest pierwszym z sonetów morskich należących do cyklu sonetów krymskich. Kolejne utwory to „Żegluga” i „Burza”. Utwory te wykorzystują tematykę marynistyczną i przywołują obraz morskiej wędrówki. Wiąże się to z podróżą Adama Mickiewicza na Półwysep Krymski w roku 1825. Poeta, podczas spowodowanego zesłaniem pobytu w Odessie, zdecydował się na własne oczy zobaczyć Krym i wywarło to na nim duże wrażenie. Podróżując, Mickiewicz korzystał także ze statków, co stanowiło dla niego inspirację.
Dwie pierwsze zwrotki to poetycki opis statku płynącego przez morze. Podtytuł „Na wysokości Tarkankut” informuje, że miejsce wydarzeń jest wysunięte tak daleko, jak najdalej na zachód wysunięty przylądek Krymu. Jest słoneczny i spokojny dzień. Jak sugeruje tytuł wiersza, panuje wszechobecna cisza. Warunki pogodowe są korzystne. Nikt nie obawia się sztormu, wiatr zaledwie muska flagę okrętową. Woda jest jasna i delikatnie faluje. Przypomina to unoszącą się klatkę piersiową marzącej o miłości śpiącej młodej kobiety, która na chwilę budzi się, wzdycha i znów zasypia. Atmosfera jest senna. Żagle wyglądają jakby drzemały. Statek delikatnie się kołysze, a załoga jest wesoła i z radością się śmieje.
W dwóch ostatnich zwrotkach podmiot liryczny odnosi sytuacje na statku do ludzkiego życia. Wyraża pesymistyczną refleksję. Uważa, że czasami człowiek doświadcza momentów, które przypominają podróż po spokojnym morzu. Są one przyjemne i dają mu powody do radości. Jednakże takie chwile są krótkotrwałe. Gdy człowiek czuje się szczęśliwy, szybko nadchodzi burza, czyli dzieje się coś złego.
Podmiot liryczny porównuje morze do myśli. Morze nawet jeśli wydaje się przyjazne, to na jego dnie znajdują się polipy, które mącą spokój „wesołych żyjątek”. To organizmy, które są przytwierdzone do dna i poruszając długimi mackami, łapią i pochłaniają drobne żyjątka. Podobnie jest z umysłem człowieka. Znajdują się w nim negatywne myśli, które odbierają człowiekowi spokój i pogodę ducha. Podmiot liryczny wspomina „hydrę pamiątek”. Oznacza to wspomnienia, których rozpamiętywanie wywołuje ból emocjonalny. W przypadku osoby mówiącej w tym utworze prawdopodobnie chodzi o tęsknotę za ojczyzną. Bohater sonetów krymskich jest bowiem człowiekiem zmuszonym do przebywania poza krajem ojczystym.
Utwór „Cisza morska” jest świadectwem przygnębienia i melancholii podmiotu lirycznego. Nie jest on w stanie cieszyć się piękną pogodą i brakiem obowiązków razem z towarzyszami podróży. Gnębią go przytłaczające myśli. Spoglądając na rozświetloną wodę, nie widzi w niej dobra, ale czyhające zło. W sonecie został przedstawiony pogląd, że gdy w sercu człowieka panuje pozorny spokój, to smutek i cierpienie „zatapiają w nim swe szpony”.