Literatura dysponuje całą paletą stylizacji i środków, które służą jej do wywołania konkretnych emocji i wrażeń u czytelnika. Realizm, naturalizm, ekspresjonizm – to tylko niektóre z nich, które wykształciły się na przestrzeni ostatnich kilku wieków. Szczególną uwagę zwraca jednak oniryzm, który można wytłumaczyć jako przedstawianie rzeczywistości zdeformowanej w taki sposób, który przypomina nam wrażenia senne. Ma to szereg zastosowań i dzięki oniryzmowi właśnie wielu autorów wypowiedziało rzeczy, które raczej nie byłyby możliwe do wyrażenia w konwencji choćby realistycznej.
Najsłynniejszym chyba onirystą w literaturze polskiej jest Bruno Schulz, międzywojenny prozaik, którego tom opowiadań, pt. Sklepy cynamonowe, pokazał jak wiele można osiągnąć dzięki literackiej stylizacji na świat snu. Było to możliwe dzięki faktowi, że głównym bohaterem tomu jest dziecko, kilkuletni chłopak. Jak wiadomo wyobraźnia dziecięca i dziecięce interpretacje rzeczywistości potrafią być daleki od realizmu, a wręcz zahaczać o magię czy nieprawdopodobieństwo podobne do tego, którego doświadczamy w snach, w przestrzeni, w której nasz zmysł krytyczny właściwie nie funkcjonuje. Józef patrzy na swoje miasto, na budynki, na architekturę, ale także na ludzi i przydarzające się im historie w sposób daleki od realistycznego. Widzi na przykład jak jego ojciec zamienia się w wielkiego ptaka, miejsca często przeistaczają się w siebie nawzajem, a chłopakowi zdarza się rozmawiać ze zwierzętami. Wszystko to ma na celu nie opisanie historycznych wypadków, lecz raczej odsłonięcie psychologicznej perspektywy, jaką nieświadomie posługuje się każdy z nas, patrząc na świat. Przyzwyczailiśmy się myśleć, że wszystko, co widzimy dookoła siebie, wygląda tak samo w oczach każdego człowieka. Nie możemy być jednak tego tacy pewni, ponieważ nawet delikatna zmiana kąta patrzenia na dany obiekt, zmienia jego wygląd. Co dopiero, kiedy dodamy do tego zupełnie indywidualną perspektywę psychologiczną, za którą swoją doświadczenia, wiek, płeć, pochodzenie, wyznanie i szereg innych czynników. Schulz w Sklepach cynamonowych pokazuje to na bardzo jaskrawym przykładzie perspektywy dziecka, lecz ma to czytelnikowi uświadomić, że tak naprawdę każdy człowiek nosi w sobie swoją własną perspektywę widzenia świata i nie jest ona ani mniej ani bardziej istotna od innych. Nie jest ani mniej ani bardziej prawdziwa.
Oniryzm można traktować w bardzo szeroki sposób i dopatrzeć się go wszędzie tam, gdzie standardowa realistyczna wizja świata ustępuje tej indywidualnej, surrealistycznej, a wręcz czasem nawet magicznej. Przykładów w literaturze polskiej nie trzeba szukać daleko, ponieważ do tego nurtu należą najwybitniejsze dzieła narodowego piśmiennictwa. Wystarczy wspomnieć tutaj chociażby o Dziadach cz. III Adama Mickiewicza. Główny bohater dramatu, Konrad, jest poetą, jednostką wybitnie uwrażliwioną na duchową stronę rzeczywistości. Deklaruje on, że świat uczuć, emocji i myśli jest dużo potężniejszy od świata siły fizycznej i przy pomocy „czucia” człowiek jest w stanie zmieniać rzeczywistość. Sam Konrad pragnie wykorzystać te moc, by uzyskać od Boga rząd dusz i poprowadzić swój zniewolony naród ku niepodległości. W podobnej konwencji kilka dekad później wypowiedział się Stanisław Wyspiański w legendarnym Weselu. Dramaturg umiejscowił rozważania na tematy narodowe właśnie w konwencji onirycznej, fantasmagorycznej, magicznej. Gości tytułowego wesela odwiedzają postaci z innego wymiaru, nieraz z przeszłości, nieraz z ludowych legend i podań. Reprezentują one inny wymiar naszej rzeczywistości, który ma dostęp do większej wiedzy, szerszej perspektywy. Postacie te starają się naprowadzić bohaterów na właściwy tor postępowania, tak, by Polska wreszcie zjednoczyła się w walce przeciwko zaborcy. Okazuje się to jednak niemożliwe, ponieważ to, co wydaje się jasne w sferze onirycznej, nie jest proste do wprowadzenia w świecie rzeczywistym, gdzie nadal funkcjonują stare zatargi, dekadencja i brak chęci do brania odpowiedzialności za zorganizowanie kolejnego zrywu zbrojnego. Wesele kończy się symbolicznym tańcem, w który wpadają goście weselni do muzyki Chochoła, co symbolizuje ich inercję i brak władzy nad własnym postępowaniem.
Jak widać na powyższych przykładach, konwencja oniryczna ma bardzo szerokie zastosowanie. Potrafi przede wszystkim ukazać czytelnikom, że każdy człowiek ma prawo do własnej perspektywy widzenia rzeczywistości i żadna nie jest mniej wartościowa od innych. Po drugie, dzięki symbolice i magii, które wpływają na nasze psychologiczne wrażenia, łatwiej jest wypowiedzieć i zobrazować złożone kwestie, które nie byłyby jasne, gdyby wypowiedzieć je wprost. Oniryzm jest więc istotnym środkiem przekazu jeśli chodzi o sztukę, niejednokrotnie przydaje się tam, gdzie realizm ukazuje swoje słabości i niedostatki.