Cechy twórczości Władysława Broniewskiego

Twórczość Broniewskiego jest ściśle związana z jego życiem oraz światopoglądem. Swój oddźwięk znajduje w niej burzliwa historia narodu polskiego. Wiersze przesycone są topiką rewolucyjną i patriotyczną, ponadto niezwykle mocno oddziałują na emocje czytelnika. Jak zauważa Tadeusz Bujnicki, badacz twórczości Broniewskiego, poeta nie chciał pisać „kroniki faktów”, opisywać rzeczywistości. Jego celem było oddziaływanie na emocje odbiorcy i wywołanie pewnych postaw. Odwoływał się on do uczuć czytelników po to, aby nimi w pewien swoisty sposób pokierować, aby zaczęli oni współodczuwać.

Pierwszy zbiór poety nosi tytuł Wiatraki i trzeba przyznać, że jest nieco eklektyczny. Można uznać, że w tym czasie poeta dopiero szukał swojej ideowej i artystycznej drogi. W późniejszych tomach zarysowała się już swoista poetyka twórcy, w której:

(…) tradycje polskiej poezji romantycznej, przywoływane w licznych reminiscencjach, aluzjach i cytatach, łączyły się z umiarkowanym nowatorstwem; egzaltacja i patos retorycznej apostrofy przełamywały się ze stylem mowy potocznej i słownictwem agitacji politycznej; tradycyjną wersyfikację uwspółcześniał wiersz toniczny i asonansowy rytm. [cyt. za: Literatura polska. Przewodnik Encyklopedyczny, tom I, red. J. Krzyżanowski, Cz. Hernas, Wyd. PWN, Warszawa 1984, s. 107.]

W okresie międzywojnia ukazały się następujące tomy poetyckie: Dymy nad miastem (1927), Troska i pieśń (1932), Krzyk ostateczny (1938), a także poemat Komuna Paryska (1929, skonfiskowany przez cenzurę). W utworach z tych zbiorów przeważa tematyka społeczno-polityczna. Pojawia się tu motyw walki klasowej, rewolucji, ale także obrazy wewnętrznego rozdarcia i targającego podmiotem lirycznym niepokoju. Poeta często sięga do mitycznej postawy prometejskiej (która była bardzo popularna w okresie romantyzmu). Bohaterowie poświęcają się dla większego dobra, są samotni, niezrozumiani, wierzą w wygraną, są mężni. Czytelnik obserwuje bohaterów w momentach ostatecznej próby, w chwilach kryzysowych.

Podobnie wygląda twórczość Broniewskiego z lat wojennych. Wydane zostały wtedy tomy Bagnet na broń (1943), Drzewo rozpaczające (1945). Utwory z tych tomów należy zaliczyć do nurtu liryki patriotyczno-żołnierskiej. Ponadto pojawia się w twórczości poety pewna nostalgia, poczucie wyobcowania, tęsknota za krajem, wewnętrzny ból wywołany okropieństwami wojny i dramatycznymi doświadczeniami osobistymi.

Twórczość powojenna oscyluje wokół tematyki rewolucyjnej, obrazów ciężkiej i twórczej pracy w celu odbudowania ojczyzny – Nadzieja (1951), Słowo o Stalinie (1949, poemat), Mazowsze i Wisła (1951, poemat). Z czasem poeta sięga po motywy jakby zapominane w jego wcześniejszej twórczości. Broniewski tworzy utwory, w których wychwala piękno rodzimego krajobrazu (przede wszystkim Mazowsza). Ponadto interesują go kwestie autotematyczne i intymne. W cyklu Anka (1956) poeta dał wyraz swojemu cierpieniu w związku ze śmiercią córki. Jednakże nawet w utworach z cyklu przewija się motyw pisarstwa społecznie zaangażowanego.

W twórczości Broniewskiego należy zwrócić uwagę na epizod socrealistyczny: Jego poezja w naturalny sposób bliska była ideom socjalizmu. Starał się też spełnić nowe oczekiwania socrealizmu. Ale gdy tonację buntu i gniewu, jaką miała jego twórczość przedwojenna, zmienił na tonację triumfu i entuzjazmu, jego wiersze straciły siłę wyrazu. [Cyt. za: Z. Jarosiński. Literatura lat 1945-1975, wyd. PWN, Warszawa 1999, s. 77.]

Niezwykle ważną kategorią w twórczości Broniewskiego był czytelnik. Większość wierszy ma formę monologu, przy czym zazwyczaj poeta zwraca się do kogoś, nie do zbiorowości czy bliżej nieokreślonej grupy. Dzięki temu zabiegowi w wierszach poety łączą się dwa zasadnicze nurty – osobisty oraz patriotyczny. Te dwa światy będą się nawzajem przenikały w wierszach Broniewskiego zawsze.

Jeżeli chodzi o formę, Broniewski skłania się do następujących odmian:

* wzorce romantyczne (narracyjność wraz z liryzmem),

* rapsodyczność (nastawienie na odbiorcę, takie ukształtowanie wiersza, aby dobrze się go słuchało, refreny)

* unowocześniona ballada, elegia, poemat,

* „nowele liryczne”,

* włączanie do lirycznego monologu sprozaizowanego toku narracyjnego,

* wtrącanie „niby-dialogu”,

* formy epistolarne, odezwy.

Jak widać, poeta korzystał z tradycyjnych form wyrazu, jednak uaktualnił je, modernizował, nadawał swoisty autorski wydźwięk. Ponadto Tadeusz Bujnicki, badacz twórczości Broniewskiego, wymienia następujące cechy jego warsztatu pisarskiego:

*epizowanie i prozaizowanie,

*wprowadzanie elementów fantastycznych,

*„estradowość o wyrazistym konturze deklamatorskim” – większość wierszy była przeznaczona do głośnej recytacji,

*sylabotonizm, tonizm, preferowanie strofy czterowersowej,

*paralelizmy, refreny, powtórzenia,

*inwokacyjność,

*rozbudowane konstrukcje składniowe,

* kompozycje pytań i odpowiedzi, wezwań i nakazów,

*chwyty retoryczne,

*przeplatanie rymów męskich z żeńskimi,

*uprawianie wierszy wolnych, które jednakże są bardzo uporządkowane,

* pointa liryczna,

* charakterystyczna potoczność,

* kontakt z publicystyką,

* konkretność i bezpośredniość obrazu (w liryce osobistej),

* „słowa-klucze”: pieśń, radość, gniew, rozpacz, krew, wicher, cień, piorun, jesień, wiosna,

* dynamizacja obrazu.

Poeta dokonywał ponadto przekładów, przede wszystkim z rosyjskiego (Dostojewski, Gogol, Andriejew, Pilniak, Szołochow, Aleksiej Tołstoj).

Broniewski był niewątpliwie jednym z kluczowych poetów wieku XX. Krytycy, choć czasami nie zgadzali się z jego poglądami ideowymi, zawsze zgodnie przyznawali, że ma on niezwykły talent pisarski. Trzeba zaznaczyć, że: Wiersze poety były znane nie tylko z publikacji (niskie nakłady zbiorów); rozpowszechniane w odpisach i recytowane na zgromadzeniach publicznych, spełniały mobilizującą funkcję ideową w rozmaitych środowiskach społecznych. W czasie wojny pojawiały się w czasopismach i antologiach, zarówno konspiracyjnych, jak wydawanych poza granicami kraju.[cyt. za: Literatura polska. Przewodnik Encyklopedyczny, tom I, red. J. Krzyżanowski, Cz. Hernas, Wyd. PWN, Warszawa 1984, s. 107.]

Jego twórczość tłumaczono na wiele języków: rosyjski, czeski, białoruski, bułgarski, ukraiński, węgierski, niemiecki, rumuński.

Dodaj komentarz