Natalia Dąbrowska

Utwór „Prośba o piosenkę” jest zaliczany do utworów programowych Juliana Tuwima. Jest to przykład liryki bezpośredniej. Podmiot liryczny, utożsamiany z poetą, zwraca się do Boga z prośbą o natchnienie (apostrofa). W tym krótkim liryku zawarł Tuwim najważniejsze założenia swojej poezji.

Ten nieco zabawny i w gruncie rzeczy zadziorny utwór, przez badaczy zaliczany jest do wierszy programowych. Podmiot liryczny należy utożsamiać z autorem (liryka bezpośrednia). Poeta pozornie opisuje przejażdżkę tramwajem w maju. Tymczasem wypowiada się na temat sztuki, roli i istoty poezji. Zwraca się do swoich czytelników, przede wszystkim do tytułowych krytyków.

Wiersz „Sokrates tańczący” pochodzi z tomu o tej samej nazwie, opublikowanego w 1920 roku. Utwór należy do liryki roli – podmiot liryczny wciela się tu w postać starożytnego filozofa Sokratesa. Niewątpliwie poeta wykazał się wielką erudycją podczas pisania liryku:

Wiersz „Sitowie” należy zaliczyć do liryki bezpośredniej (podmiot liryczny mówi o swoich przeżyciach). Jest to niezwykle poruszający utwór, mówiący o minionym bezpowrotnie dzieciństwie. Podmiot liryczny należy utożsamiać z autorem. Poza nostalgicznym wspomnieniem lat młodzieńczych, liryk włącza się również w dyskusję na temat roli i istoty sztuki poetyckiej (autotematyzm).

Wiersz „Wiosna” pochodzi z tomu Sokrates tańczący (1920), jednak został opublikowany wcześniej na łamach pisma „Pro Arte et Studio”. Utwór wywołał skandal i podzielił środowisko artystów i czytelników na dwie grupy.

Wiersz „Przy okrągłym stole” zaliczany jest do liryki bezpośredniej. Podmiot liryczny mówi w nim o swojej ukochanej, która – jak można się domyślić z kontekstu utworu – odeszła. Liryk ma budowę klamrową – otwiera go i zamyka propozycja wyjazdu na kilka dni do Tomaszowa. W związku z apostrofą rozpoczynającą utwór, można mówić o liryce zwrotu do adresata.

Wiersz „Mieszkańcy” jest przykładem liryki pośredniej. Podmiot liryczny opisuje w niezwykle metaforyczny sposób typowy dzień zwykłego mieszkańca blokowiska. Co ważne, słowem – kluczem utworu jest wyraz „straszny”, który wielokrotnie pojawia się w wersach.

W wierszu „Do prostego człowieka” pojawia się podmiot liryczny, którego można utożsamiać z autorem (zostanie to rozważone w dalszej części opracowania). Swoje słowa kieruje do Polaka (apostrofa), którego namawia do wzięcia udziału w walce zbrojnej „w imię dobra ojczyzny”. Wiersz ma regularną budowę, nie jest podzielony na zwrotki (wiersz stychiczny). Przypomina odezwę, pod względem tematyki jak i formy (specyficzny język, liczne powtórzenia). W słowach wiersza pełno jest żalu, bólu, rozczarowania. Można odnaleźć także wykrzyknienia, które wskazują na emocjonalność liryku.

Utwór „Rzecz czarnoleska” pochodzi z tomu o tym samym tytule wydanego w roku 1929. Wielu badaczy uważa liryk za programowy. Co ważne, tom Rzecz czarnoleska przepełniony jest przede wszystkim utworami autotematycznymi – tak też jest w tym przypadku.

Julian Tuwim jest uważany za jednego z głównych przedstawicieli grupy poetyckiej Skamander. Była to grupa sytuacyjna – twórców nie łączył wspólny program, lecz doświadczenie pokoleniowe.