Pozytywizm w Polsce rozwijał się od upadku powstania styczniowego, do lat 90 XIX wieku. Związanych z nim było wielu wybitnych literatów, głównie z Warszawy i Krakowa. Pozytywizm szczególnie mocno cenił sobie prozę, toteż większość z nich reprezentuje właśnie ten rodzaj literatury.
Założenia polskiego pozytywizmu
Pozytywizm jako taki narodził się we Francji, niemniej jego polska odmiana nabrała pewnych ech specyficznych. Wynikało to z uwarunkowania historycznego, zaborów i nieudanego powstania styczniowego. Ideały zrywów narodowych poddane zostały krytyce, skupiając się na doraźnych kwestiach społecznych i ekonomicznych. Polscy literaci co prawda nie byli konsekwentni w całkowitym odrzuceniu idei romantycznych, dobrym przykładem może być tutaj Eliza Orzeszkowa, niemniej ukuli cztery założenia nowego nurtu. Każde z nich kierować miało do wzmocnienia sił narodu, jego zdolności ekonomicznych oraz zwiększenia poziomu życia. Polscy pozytywiści uważali bowiem, że tylko poprzez ciężką pracę z niewykształconymi masami, bogacenie ludzi i poszerzenie ich świadomości narodowej Polska może przetrwać nawet bez niepodległości. Służyć temu miały praca u podstaw, praca organiczna, asymilacja Żydów i emancypacja kobiet.
Praca u podstaw
Hasło to oznaczało pracę nad kondycją najniższych warstw społecznych. Pozytywiści dostrzegali straszliwe zacofanie polskiej wsi, ubóstwo najbiedniejszych mieszkańców miast. Powodów tego stanu dopatrywali w braku higieny, opieki zdrowotnej i powszechnego nauczania. Zarazem dostrzegali w tych grupach potencjał, szczególnie chłopach. Była to liczna grupa, uważano ją więc za podstawę narodu, jej główny filar. Hasło pracy u podstaw zakładało polepszenie warunków ich życia i wyciągnięcie wsi z zapaści cywilizacyjnej. Postulowano też wciągnięcie chłopów w szeregi narodu poprzez ich wychowanie patriotyczne. Praca ta spaść miała na barki inteligencji i szlachty, jako posiadających potrzebną wiedzę oraz kapitał. Problematykę wprowadzenia w życie ideałów pracy u podstaw dobrze obrazuje Lalka Bolesława Prusa.
Praca organiczna
Polegać miała na rozwijaniu potencjału ekonomicznego narodu. Był on tutaj rozumiany jako twór organiczny, gdzie poszczególne jego elementy były niczym spojone ze sobą organy. Aby cały organizm działał prawidłowo, wszystkie jego części musiały być zdrowe i współpracować. Postulowano więc pogłębienie edukacji, wprowadzanie nowinek techniki do życia i skupienie się na rozwoju ekonomicznym. Polacy według pozytywistów jedynie jako bogaty i zurbanizowany naród mogli przetrwać zabory. Zachwalano więc zaradność i bogacenie się. Pochwalę zaradności dostrzec można w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, czy właśnie Lalce Prusa. Czołowym propagatorem tego hasła był jednak Aleksander Świętochowski – pisarz i działacz społeczny.
Asymilacja Żydów
Pozytywizm w Polsce zakładał włączenie Żydów i innych mniejszości w krąg narodu polskiego. Żyli oni bowiem między Polakami bardzo długo, byli związani z krajem ale zawsze pozostawali na uboczu. Postanowiono zwalczać przesądy i liczne stereotypy o Żydach, by zbliżyć ich do Polaków. Pewne zasługi w tym dziele ma Maria Konopnicka oraz jej Mendel Gdański.
Emancypacja kobiet
Hasło to najgłośniej podnosiła Eliza Orzeszkowa. Pozytywiści domagali się zrównania praw kobiet oraz mężczyzn, jako równych sobie. W szczególności chodziło o możliwość podejmowania pracy i godziwe za nią wynagrodzenie. Przykładem literackiego zwrócenia na ten problem uwagi jest powieść Marta.
Przedstawiciele polskiego pozytywizmu
Proza
Pozytywiści szczególnie cenili prozę, widząc jej możliwości dydaktyczne i moralizatorskie. Dlatego też wielu polskich pozytywistów zajmowało się właśnie nią. Warto wyliczyć Bolesława Prusa z jego Lalką, czy Kamizelką. Istotna jest też Eliza Orzeszkowa, czy Henryk Sienkiewicz.
Dramat
Pozytywistyczni dramaturdzy inspirowali się dramatem mieszczańskim. W swoich dziełach łączyli elementy komiczne i tragiczne w imię oddania realizmu. Dobrym przykładem pozytywistycznego dramatopisarza jest Aleksander Świętochowski i jego Dramata. Innym wybitnym twórcą Józef Szujski, uprawiający dramat historyczny.
Poezja
Poezja nie cieszyła się uznaniem pozytywistów. Kojarzyła się bowiem z romantyzmem, nurtem opozycyjnym do pozytywizmu. Było więc mało wybitnych poetów w tamtym okresie. Warto jednak wymienić Adama Asnyka, czy Marię Konopnicą. Szczególnie ta ostatnia zapisała się w pamięci swoimi dziełami, takimi jak Rota czy wiersze dla dzieci.