Tadeusz Borowski był polskim poetą, pisarzem oraz publicystą, tworzącym w okresie współczesności, należał do tzw. Pokolenia Kolumbów. Jeden z jego ważniejszych wierszy, Pieśń, wydany został w roku 1942 i wchodził w skład zbioru Gdziekolwiek ziemia…, opublikowanego w podziemiu. Autor przedstawia w utworze poglądy na temat ludzi doświadczających okrucieństw wojny, a następnie zapomnianych i odsuniętych na boczny tor.
Pieśń – analiza i środki stylistyczne
Utwór zbudowany jest w sposób regularny. Składa się na niego sześć zwrotek, z których każda liczy sobie cztery wersy. Strofy napisano dziewięciozgłoskowcem, dzięki czemu intonacja jest harmonijna. Aby utrzymać odpowiednią liczbę sylab, autor wykorzystał przerzutnie, dodające także dynamiki. Spójność kreują również anafory, ostatni wers w każdej ze zwrotek rozpoczyna się od spójnika i. Określonego rytmu nadają też rymy w układzie krzyżowym.
Zastosowana liryka ma charakter bezpośredni, podmiot liryczny wypowiada się w imieniu większej zbiorowości – pokolenia naznaczonego tragicznymi doświadczeniami II Wojny Światowej, do którego on sam przynależy. W wierszu pojawiają się czasowniki w pierwszej osobie liczby mnogiej oraz odpowiednie zaimki identyfikujące osobę mówiącą (mijamy, okrwawiamy, wznosimy, przed nami, po nas, nas odpomni).
Warstwa artystyczna wiersza jest stosunkowo bogata, poeta wykorzystał dość liczne oraz zróżnicowane środki stylistyczne. Nastrój wiersza jest katastroficzny, pesymistyczny. Świat przedstawiony oraz sytuacja liryka opisane zostały za pomocą plastycznych epitetów (cyrkowe zabawy, głuchy, drwiący śmiech, skrzepłe twarze, bitewne krzyki, pobladłe usta, trupi fiolet, złom żelazny, prężne ramię, wrogi znak). Uwagę odbiorcy na określone fragmenty tekstu zwracają wyliczenia, podkreślają one znaczenie treści (wołanie, śpiew, pariasów wiara; krojony talar, łokieć, miara; pustynię, step i morza twarz). Utwór ma metaforyczny wydźwięk, pojawiają się przenośnie (zostanie po nas złom żelazny i głuchy, drwiący śmiech pokoleń), a przedmioty martwe poddane zostały uosobieniu (w obliczu gwiazd ogłuchłych od bitewnych krzyków, chodzą ciągle szale wag).
Pieśń – interpretacja
Podmiot liryczny jest osobą należącą do Pokolenia Kolumbów oraz dzielącą się swoimi przemyśleniami na jego temat. Była to grupa artystów, na których młodości odcisnęły niezmywalne piętno wydarzenia II Wojny Światowej. Konflikt odebrał im okres dojrzewania, poznawania świata z radością oraz beztroską, rozwijania i kształcenia. W zamian zmusił do krwawej, niesprawiedliwej walki, życia pod okupacją, w poczuciu nieustannego zagrożenia.
Osoba mówiąca uważa się za niewolnika pozbawionego możliwości realizowania własnych pragnień, skazanego na śmierć za ojczyznę. Chociaż walka o wolną Polskę jest potrzebna, to jednak nikt nie powinien być do niej zmuszany – a ci, którzy zdecydowali się chwycić za broń, powinni być upamiętnieni i doceniani przez następne pokolenia. Tak się jednak nie stanie, heroizm i wysiłek nie są nagradzane, odważni żołnierze po śmierci stają się anonimowymi ofiarami.
W wierszu przywołani są także zwycięzcy – okupanci, hitlerowcy którzy brutalnie opanowali kraj. Są zwycięzcami tylko we własnym mniemaniu, w rzeczywistości symbolizują upadek człowieczeństwa i systemu moralnego. W wojennym świecie funkcjonują także handlarze, ludzie przeciętni, nie angażujący się w walkę oraz szybko zapominających o zgładzonych żołnierzach. Choć trzymają się na uboczu, to właśnie oni przetrwają. Podmiot liryczny krytykuje ich postawę, ponieważ nie można pozorować normalnego życia, gdy dookoła toczona jest krew. Cały świat pogrąża się w apokalipsie, wszędzie widać obraz zniszczeń i katastrofy. Ziemia usłana jest rannymi i martwymi, nawet natura usycha. Niebo nabiera niepokojących barw, przypomina swym odcieniem sine zwłoki. Poeci Pokolenia Kolumbów często wykorzystywali w swoich wierszach motywy katastroficzne, ich dzieła były naznaczone wojną, o bardzo pesymistycznym wydźwięku.
Borowski prezentuje wizję apokalipsy spełnionej, świata kierującego się ku nieuchronnej zagładzie oraz całkowitemu zniszczeniu. Nie miał on wiary w zakończenie wojny, nie spodziewał się dożyć lepszych, pokojowych czasów. Wiedział, że po zakończeniu jednego konfliktu, niedługo rozpocznie się kolejny, w naturze człowieka leży zabijanie oraz burzenie. Poeta swój los uważał za tragiczny oraz zdeterminowany przez czasy, w których się narodził, był skazany na porażkę.
Podsumowanie
Omawiany wiersz, Pieśń, pełni funkcję programową, realizuje założenia określonej epoki. Utwór prezentuje poglądy Tadeusza Borowskiego dotyczące tragicznego losu Pokolenia Kolumbów, do którego sam należał – doświadczającego okrutnej wojny oraz zapomnianego po zakończeniu działań wojennych. Twórczość poetów takich jak wspomniany autor, ale też Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Różewicz czy Zdzisław Stroiński, została ukształtowana przez dramatyczne oraz krwawe obrazy, bezlitośnie odebrano im młodość, ale też nieodwracalnie naznaczono przyszłość.