Redivivatus to wiersz, który może wydawać się nietypowy dla Jana Andrzeja Morsztyna, specjalizującego się w poezji dworskiej. Ten barokowy autor tym razem nie podjął miłosnych kwestii, odrzucił także wykwintną formę. Utwór porusza tematykę reinkarnacji, wędrówki dusz – jest to motyw obecny w literaturze już od czasów starożytnych, podejmowany m.in. przez samego Pitagorasa. Poeta interpretuje go na własny sposób, wykorzystując zaloty w kierunku urodziwej kobiety.
Redivivatus – analiza i środki stylistyczne
Utwór Redivivatus ma budowę stychiczną, Jan Andrzej Morsztyn zrezygnował z podziału dzieła na odrębne strofy. Wiersz złożony jest z dwudziestu wersów, które napisano jedenastozgłoskowcem, dzięki czemu zachowana została harmonia. Zrównoważoną intonację oraz melodyjność budują rymy parzyste, dynamiki dodają natomiast przerzutnie.
Wiersz przynależy do liryki bezpośredniej, co oznacza, że podmiot liryczny jest jawny, możliwy do zidentyfikowania przez odbiorcę. Efekt ten uzyskany został za pomocą czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej oraz określonych zaimków osobowych (będę, opuszczę, dopędzę). Podmiot liryczny to człowiek rozważający temat powrotu na ziemię po śmierci, wędrówka dusz jest dla niego szansą na ponowne obcowanie z urodziwą bohaterką, Jagną. Osoba mówiąca to postać, która nawet w kwestiach metafizycznych upatruje doczesnych przyjemności.
Warstwa stylistyczna, co typowe dla baroku, jest stosunkowo bogata. Świat przedstawiony zaprezentowany został z wykorzystaniem obrazowych, budujących nastrój epitetów (nowa forma, alabastrowa jaskinia, nowa słoboda, ludzkie dusze, żupan młody). Opis uzupełniają plastyczne porównania (przy Jadze bawił jak wietrzyk pieszczony). Określone fragmenty teksu zostały powtórzone, dzięki czemu skupia się na nich uwaga czytelnika (w inszy się łupież na nową słobodę przenoszą, w inszy kształt, w inszą urodę, i inszej nie masz po tej śmierci szkody). Wartości artystycznej dodają przenośnie, zmieniające wydźwięk dzieła na bardziej metaforyczny (w tej alabastrowej jaskini czekać będę formy nowej).
Redivivatus – interpretacja wiersza
Główny motyw wiersza, czyli reinkarnacja, podejmowany był już przez twórców antycznych, przede wszystkim przez greckiego filozofa, Pitagorasa, a także przez jego uczniów (np. Alkmeona z Krotonu). Uczeni ówczesnych czasów uważali, że ludzka dusza, w przeciwieństwie do ciała, jest nieśmiertelna, po śmierci przybiera nową fizyczną formę i powraca na ziemię. Była to tzw. koncepcja wędrówki dusz, powtórnego wcielenia.
Morsztyn rozważa poglądy starożytnych, prezentuje własne przemyślenia na temat tego, co dzieje się po śmierci. Przybranie nowego ciała jest dla niego kuszącym konceptem, szansą na nowe życie w lepszej, doskonalszej postaci. W poezji barokowej śmierć miała budzić postrach i przerażenie, artyści przedstawiali ją jako zjawisko nieuchronne, ale też egalitarne – dotyczące w tym samym stopniu ludzi o różnym wykształceniu, wieku i statusie materialnym.
Morsztyn jednak porzuca ten koncept, postrzega śmierć nie jako koniec, lecz jako nowy początek, szansę na lepszy byt w młodszym, sprawniejszym ciele. Idea ta mogła zaskoczyć ówczesnych czytelników, co wpasowuje się w marinistyczny trend zadziwiania odbiorców nietypowym konceptem, niespodziewaną refleksją czy finalną konkluzją.
Morsztyn w wierszu sięga także do swoich barokowych korzeni, metafizyczną wędrówkę dusz wiąże z przyziemną chęcią do przebywania wśród urodziwych kobiet. Refleksje o ludzkiej egzystencji prowadzą nie do wartościowych wniosków, sprowadzają się do podziwu dla pięknej Jagi. Odrodzenie po śmierci nie ma być możliwością rozpoczęcia lepszego życia, naprawienia popełnionych błędów, lecz szansą na obcowanie z dziewczyną, chłodzenie jej jako powiew wiatru w upalne dni, dotykanie jej delikatnej, młodzieńczej skóry. Być może podmiot liryczny został przez nią odrzucony, dlatego wyczekuje ponownej okazji do odnowienia znajomości.
Bohaterka liryczna przedstawiona jest także w sposób typowy dla tej epoki. Poeta nie skupia się na jej walorach intelektualnych, wartościowej osobowości, przywołuje natomiast jej fizyczne atuty, pociągającą aparycję i niespotykaną urodę. Miłość do tej kobiety jest zupełnie odmienna od uczucia, jakie przedstawione było np. w romantyzmie, gdzie liczyło się połączenie dusz. Tutaj istotne jest jedynie piękno, błahe namiętności, możliwość cielesnego obcowania z atrakcyjną kobietą. Miłość nie jest szczerym uczuciem płynącym prosto z serca, a jedynie zabawą, dworską rozrywką, urozmaiceniem upływających dni.
Podsumowanie
Jan Andrzej Morsztyn porusza w wierszu Redivivatus tematykę śmierci, zdaje sobie sprawę z jej nieuchronności i nieodwracalności. Jednocześnie nie przedstawia jej w sposób przerażający czytelnika, a raczej dający mu nadzieję na ponowne życie w nowym ciele. Wiąże ją też z przyziemnymi, cielesnymi przyjemnościami, możliwością kontynuowania ziemskich romansów w nowym wydaniu. Poeta w zręczny sposób łączy filozoficzne, metafizyczne refleksje, z barokową, dworską twórczością.