Łąka to tom wierszy z roku 1920, odwołujący się do zagadnień filozoficznych, a także kwestii związanych z folklorem i przyrodą, zawierający dzieła nowatorskie językowo, słynne ballady czy erotyki. Jego autorem jest Bolesław Leśmian, poeta dwudziestolecia międzywojennego, określany mianem niezwykłego indywidualisty i innowatora. Ze wspomnianego zbioru wywodzi się wiersz Rok nieistnienia, który opowiada o wiecznej, metafizycznej miłości przekraczającej granicę życia i śmierci.
Rok nieistnienia – analiza i środki stylistyczne
Wiersz ma budowę regularną, stroficzną i rymowaną. Zbudowany jest z pięciu zwrotek, z których każda liczy sobie po cztery wersy – są to szesnastozgłoskowce, a średniówka występuje po sylabie ósmej. W utworze występują dwa rodzaje rymów – krzyżowe i okalające, dzięki czemu pojawia się rytmiczność, odpowiednie tempo i melodyjna intonacja.
Podmiotem lirycznym w wierszu jest zakochana bez pamięci kobieta, która szczerze wierzy, że jej miłości nie zniszczy nawet śmierć. Wypowiada się w pierwszej osobie liczby pojedynczej, wykorzystując odpowiednie czasowniki i zaimki (ja pierwsza, zanikam, już umieram, jestem posłuszna). Dzieło należy więc do liryki bezpośredniej, w której osoba mówiąca wprost opowiada o swoich przemyśleniach i uczuciach. Pojawia się także obiektywny obserwator (w ostatniej strofie), co jest zaczerpnięte z liryki narracyjnej.
Poeta zastosował liczne środki stylistyczne, które służą zbudowaniu emocjonalnej, tajemniczej atmosfery, pod względem artystycznym wiersz jest bogaty, wyszukany, przepełniony metaforami i symboliką. Kompozycja wiersza oparta jest na kanwie antytezy, zestawienia ze sobą wyrażeń o znaczeniu przeciwstawnym, co zwiększa ekspresję dzieła i wywołuje zaskakujący odbiorcę efekt (coraz bardziej umieram, pieścił dłoń, której nie było). Do uczuć czytelnika przemawiają dynamiczne, poruszające wykrzyknienia (Zadrżyj z miłości pośmiertnej, jeślić dostępne jej czary!, O spojrzyj! – i już mnie nie ma na świecie!) oraz pytania retoryczne, nie oczekujące odpowiedzi, lecz wyrażające rozżalenie podmiotu (Czy czujesz moje pieszczoty i pocałunki i radość?, Czemuż tak wątpisz o zmarłej?). Dodatkowym elementem ożywiającym treść jest personifikacja (porozumiewał się z piersią, całować mrzonkę).
Aby świat przedstawiony był możliwy do wyobrażenia sobie przez odbiorcę, plastyczny i obrazowy, pojawiają się epitety o zabarwieniu emocjonalnym (oczy zamknięte, miłość pośmiertna, usta czerwone) oraz porównania (porozumiewał się z piersią, jak z pełną pieszczot mogiłą). Tajemniczego, przenośnego charakteru nadają wierszu metafory (nie wiedział, co czuła, bo nazbyt była zagrobna). Dla twórczości Bolesława Leśmiana, typowe jest stosowanie pomysłowych, niespotykanych neologizmów (bezkwiecie, nietrwanie, nieistnienie, samochcąc).
Rok nieistnienia – interpretacja wiersza
Motyw przemiany formy miłości w momencie śmierci, jest częstym aspektem poruszanych w wierszach Leśmiana. Uczucie to nie zanika, trwa wiecznie, przeistacza się w formę metafizyczną, ale nawet odejście jednego z kochanków nie jest w stanie go pokonać.
Utwór Rok nieistnienia otwiera chwila umierania zakochanej kobiety, która jest cały czas świadoma, co się z nią dzieje. Opowiada odbiorcy o tym procesie oraz wierzy, że jej miłość będzie dalej istnieć. Czuje się wciąż związana ze światem żywych, mówi ukochanemu, że wystarczy silna wiara, aby jej wspomnienie przybrało w jego głowie dawną, materialną postać. Jest szczęśliwa, mimo śmierci nadal zdolna do miłości, emocjonalnych uniesień, choć pozbawiona ciała – nie jest pozbawiona uczuć. Mężczyzna, kochanek opisywanej kobiety, pozostaje w świecie doczesnym i musi na nowo nauczyć się, jak kochać osobę, której fizycznie przy nim nie ma. Cały czas jednak odczuwa jej obecność, odbiera ją zmysłowo, akceptuje zmieniającą się formę ich miłości. Zastanawia się, czy docierają do niej jego pieszczoty i czułe słowa, brakuje mu jej reakcji, odpowiedzi, chciałby dostać potwierdzenie, że jego uczucie jest nadal odwzajemnione.
Śmierć nie stanowi więc dla zakochanych kresu miłości, ale jest trudną próbą, wyzwaniem, testem szczerości. Wymaga dostosowania się, nauki nowej postaci ich związku. W wierszu wypowiada się także bezstronny podmiot liryczny, który obserwuje sytuację z boku. Zauważa, że śmierć odbiera materialną cząstkę miłości, ale nie jest w stanie zagarnąć tej zmysłowej – uczucie przeobraża się w bardziej metafizyczną formę, ale pozostaje wieczne. Utwór stanowi też szerszą refleksję na temat egzystencji człowieka i życia pozagrobowego.
Podsumowanie
Wiersz Rok nieistnienia jest składnikiem cyklu Trzy róże. Zagadnienia związane ze śmiercią i miłością często przenikały się w utworach Bolesława Leśmiana, tworząc metafizyczną całość. Miłość okazywała się silniejsza, trwała nawet w życiu pozagrobowym, zmieniała tylko swoją formę. Śmierć odbiera ciało, ale nie jest w stanie zabrać emocji. Wizja poety na temat tego, co dzieje się z człowiekiem po drugiej stronie, była nowoczesna i odbiegała od chrześcijańskiego, tradycyjnego światopoglądu.