Młodopolski poeta, Leopold Staff, zazwyczaj jest kojarzony jako twórcza współczesnego klasycyzmu. ”Smutek twórcy” to autotematyczny utwór, który pochodzi z tomu “Uśmiechy godzin”, wydanego po raz pierwszy w 1910 roku. Staff określany był jako twórca poezji codzienności, wiązano go z franciszkanizmem. Już za jego życia mówiono i nim jako poecie – pomniku polskiej poezji, co świadczy o pozycji, jaką wypracował sobie wśród twórców.
Smutek twórcy – analiza utworu
W tym utworze Staffa odbiorca styka się z przykładem liryki pośredniej – podmiotem lirycznym jest trzecioosobowy narrator. Podmiot liryczny nie ujawnia tutaj swojej bezpośredniej obecności za pomocą pierwszej osoby liczby pojedynczej lub mnogiej. Mimo wszystko podejrzewać można, że tytułowy twórca jest samym Leopoldem Staffem, który swoje zmagania z literaturą ubrał w formę poezji.
“Smutek twórcy” ma regularną budowę, w której łatwo można rozpoznać sonet – wiersz podzielono na cztery strofy, pierwsze dwie zawierają po cztery wersy, dwie kolejne już tylko po trzy. Użyto także rymów okalających abba. Autor skorzystał także z przerzutni wybijających czytelnika ze stałego rytmu utworu, na przykład w wersach “w duszy doskonały; Sen widzieć piękna” oraz “co się spiętrza w szały; Rozpaczy”. Poeta w ten sposób wymusza skupienie czytelnika, wyrwanego z niosącej go regularnej budowy wiersza.
Staff pisze o mękach twórczych przy użyciu środków stylistycznych, które w poetycki sposób oddają sedno jego zmagań. Pojawiają się więc epitety, dzięki którym opisy stają się barwne i bardziej szczegółowe. Czytelnik czyta takie określenia jak “doskonały”, “najstraszniejsza”, “smutna” czy “twardy”. Pojawiają się także metafory takie jak “sen piękna”. Takie poetyckie zestawienia słów nadają im nowej głębi i zmuszają czytelnika do wysiłku rozpoznania, o czym poeta w tym momencie pisze. W tekście rozpoznać można porównania jak na przykład “Bo sama jest rozkazem twardym jak konieczność” lub “By z niej na świat wyskoczyć jak kształt bóstwa biały”. Staff tworzył swoje wiersze wiele lat temu, między innymi na początku ubiegłego wieku, dlatego więc jego język zawiera archaizmy, takie jak “niźli” czy “przeto”.
Smutek twórcy – interpretacja utworu
“Smutek twórcy” jest autorefleksją, metatekstem, w którym twórca – Staff – opowiada o trudnościach związanych z procesem twórczym. Literatury nie tworzy się szybko i łatwo – jest to trudna droga, która nie zawsze kończy się powodzeniem, stąd tytułowy smutek twórcy. Zadaniem twórcy jest zebranie ulotnych myśli i odczuć, by zmienić je następnie w coś stałego, namacalnego, dostępnego dla innych. Odczucia te przychodzą do poety gwałtownie, ”krwią mu do głowy bijąc”, co wskazuje, że proces tworzenia nie jest bynajmniej łagodny i spokojny. Pomysły, emocje i impresje pojawiają się nagle, dopraszają się sprowadzenia ich na ten świat pod postacią literatury, co może się kojarzyć z pojęciem weny twórczej. Jest to – według podmiotu lirycznego – najwyższa rozkosz dla twórcy, gdy pomysły same do niego przychodzą i spływają z jego ręki na papier. Nadaje on im życie, przywołuje je do rzeczywistości i nadaje namacalny kształt.
Zdarza się jednak, że poetę ogarnia w trakcie tworzenia rozpacz, ponieważ widzi, że “ramię krótsze jest niźli tęsknota” – oznacza to, że jego fizyczne możliwości oblekania myśli w słowa nie są w stanie podołać temu, co do niego przyszło wraz z weną. Ziemska powłoka poety nie jest w stanie dorównać boskiej poezji, twórca nie radzi sobie z jego ulotnym charakterem, nie umie uchwycić jego sensu. Z drugiej strony odczuwa on wręcz przymus tworzenia i przenoszenia tych myśli i emocji na papier w postaci wierszy. Gdy te dwa stany – niemożność wyrażenia myśli i przymus tworzenia – spotykają się w poecie, wtedy również odczuwa on głęboki smutek z tego powodu. Nie może bowiem czynić tego, do czego został powołany. Jego ziemska powłoka nie jest wystarczająco dobra, uskrzydlona, by obcować ze sztuką i jej służyć. Według podmiotu lirycznego kolejną najgorszą rzeczą, jaka może przytrafić się poecie w trakcie tworzenia, jest chybienie i niemożność właściwego oddania sensu odczuć za pomocą słów. Gdy nie uda mu się właściwie oddać natury opisywanych zjawisk, traktuje to jako osobistą klęskę. Poeta ma także wysokie mniemanie o własnej twórczości, podmiot liryczny używa bowiem w wierszu określenia “mistrz”, co sugeruje niezwykłą biegłość we władaniu słowami.
“Smutek poety” to wiersz autotematyczny, mówiący o zmaganiach poety w trakcie tworzenia jego dzieł. Określa on rolę poety, którą jest ubieranie w słowa i przenoszenie na papier licznych myśli, odczuć, emocji czy refleksji. Opowiada też o płynącej z tego rozkoszy, gdy pomysły same przychodzą twórcy do głowy, domagając się tchnięcia w nie życia. Jednak tworzenie to nie tylko chwile radości i uniesienia – czasami poeta nie jest w stanie oblec w formę wiersza wszystkiego tego, co czuje, co w połączeniu z przymusem tworzenia powoduje u niego frustrację i smutek. Do rozpaczy doprowadzić go może także sytuacja, gdy chybi on ze swoim opisem refleksji czy emocji, gdy ubierze je we właściwe słowa, które nie do końca oddadzą ich prawdziwą naturę.