Jednym z najsłynniejszych przedstawicieli renesansowej liryki miłosnej był Francesco Petrarca, XIV – wieczny poeta pochodzący z Włoch. W swoich wybitnych sonetach opiewał ukochaną Laurę oraz zawarł rozważania na temat roli miłości w życiu człowieka. W utworze o incipicie Jeśli to nie jest miłość, czyli Sonecie 132 pochodzącym z tomu Canzoniere, dzieli się refleksjami i przemyśleniami dotyczącymi tego uczucia, opisując je jako ogromną, nieokiełznaną siłę, odmieniającą ludzki los.
Sonet 132 – analiza i środki stylistyczne
Wiersz, jak wskazuje jego tytuł, jest sonetem, i charakteryzuje się strukturą typową dla tego gatunku. Składa się z dwóch zwrotek liczących po cztery wersy oraz z dwóch trzywersowych. Napisany został jedenastozgłoskowcem ze średniówką po piątej sylabie i występują w nim rymy. Zabiegi te sprawiają, że utwór ma określony, regularny rytm, a także harmonijną intonację.
Sonet 132 przynależy do liryki bezpośredniej, w której podmiot liryczny ujawnia się i wypowiada pierwszoosobowo (z mej woli płonę, w burzy znalazłem się podarłszy żagle, płynę nie wiedząc już sam, cóż ja czuję?) – jest on utożsamiany z samym Petrarką, który nie krył, że opisuje własne przeżycia i emocje.
Sonet należy do gatunków literackich wymagających szczególnego kunsztu i wyjątkowych umiejętności literackich. Utwory zawarte w zbiorze Canzoniere łączy odpowiedni dla tej formy język – staranny, podniosły i o patetycznym zabarwieniu, który oddaje powagę poruszanej tematyki. Wartość artystyczną omawianego wiersza buduje zastosowanie różnorodnych środków stylistycznych, wzbogacających treść. Pojawiają się epitety – klasyczne, uplastyczniające świat przedstawiony (złe wody, pełne morze, ja samotny, lekka łódź) oraz sprzeczne, oksymorony zestawiające przeciwstawne określenia, wprowadzające do utworu kontrast i element zaskoczenia czytelnika (żywa śmierć, radosna rozpacz, słodycz cierpienia, żar pali, mróz chłodzi). Nacechowane są one emocjonalnie i ukazują gwałtowne, zmienne przeżycia, wewnętrzny konflikt osoby mówiącej. wrażenie to uwypuklają także paradoksy w formie licznych pytań retorycznych (Jeśli rzecz dobra – skąd gorycz, co truje?, Jeśli z mej woli płonę – czemu płaczę?, Jeśli wbrew woli – cóż pomoże lament?, Jeśli to nie jest miłość – cóż ja czuję?) oraz wykrzyknienia (Jaką nader mną masz moc!). Sonet ma charakter przenośny, autor podkreślił go poprzez metafory (Żeglarz, ciśnięty złym wodom dla żeru, w burzy znalazłem się podarłszy żagle, na pełnym morzu, samotny, bez steru).
Sonet 132 – interpretacja wiersza
Utwór, tak jak pozostałe dzieła ze zbioru Canzoniere, dedykowany został ukochanej Laurze, niespełnionej za życia miłości podmiotu lirycznego (choć utożsamia się go z Petrarką, to brakuje jednak jednoznacznych dowodów na faktyczne istnienie bohaterki cyklu).
Sonet 132 przynależy do tej części tematycznej, w której Laura wciąż żyje, choć sam wiersz nie wspomina o niej wprost. Osoba mówiąca, będąca postacią o usposobieniu kontemplatywnym, filozoficznym, snuje refleksje na temat rzeczywistej natury miłości. Wywołuje ona w człowieku ambiwalentne odczucia oraz sprzeczne doznania. Jest jednocześnie słodka i euforyczna, a zarazem pełna goryczy, zadaje cierpienie psychiczne oraz ból o niemal fizycznym charakterze.
Ludzie w obliczu miłości są słabi, uczucie całkowicie nimi włada, człowiek musi mu się poddać, nie jest w stanie się oprzeć oraz odrzucić swoich emocji. Rozchwiany stan ducha, niepewność i zmienność symbolizuje zagubiony na morzu żeglarz, opisywany w drugiej części sonetu (która co do zasady ma refleksyjny charakter). Odzwierciedla on podmiot liryczny, który czuje się zdezorientowany oraz skołowany, chwiejny i niestabilny. Wydaje się on być niemal na skraju szaleństwa, ciężar bezgranicznej i przytłaczającej, obezwładniającej miłości doprowadza go prawie do obłędu oraz zadaje nieustanny ból. W utworze mniej więc mowa o samej tytułowej bohaterce cyklu, Laurze, więcej jest natomiast filozoficznych refleksji i skupienia na osobie mówiącej. Zauważa on, że miłość ma dwojaką naturę, co stanowi o jej potędze – potrafi kreować coś nowego, budować i tworzyć, lecz jednocześnie jest niszczycielską, destrukcyjną siłą, jest to uczucie kapryśne i nieprzewidywalne, które może dawać bądź odebrać wszystko.
Finalną konkluzją utworu jest stwierdzenie podmiotu lirycznego, że prawdziwa natura miłości przekracza zdolności poznawcze człowieka, jest zbyt silna, ogromna i przytłaczająca, by można ją objąć rozumiem. Dlatego też, uczucie to na zawsze pozostanie nierozwiązaną zagadką, której można się wyłącznie bezwolnie poddać.
Podsumowanie
Omawiany utwór porusza zagadnienia charakterystyczne dla liryki Francesco Petrarki – głębokie rozważania nad naturą miłości, jej potęgą oraz wpływem na całokształt życia człowieka. Poeta, dzięki swojemu dziełu Canzoniere, zapisał się na kartach światowej literatury jako twórca poruszającej liryki miłosnej, naśladowanej przez autorów kolejnych pokoleń. Poza tym, nowatorsko promował pisanie w języku narodowym oraz udoskonalił formę sonetu.