Utwór Szewczyk, autorstwa poety dwudziestolecia międzywojennego Bolesława Leśmiana, wydany został w roku 1920 w słynnym tomie wierszy Łąka. Stanowi pochwałę postawy osób, reprezentujących niższe warstwy społeczne, ich aktywności oraz codziennego heroizmu – wbrew biedzie i wykluczeniu. Autor opisuje tytułowego biednego szewca, który wytrwale stara się uszyć obuwie dla Stwórcy, mimo przeciwności jest on pracowity, konsekwentny i zawzięty.
Szewczyk – analiza i środki stylistyczne
Wiersz Szewczyk zbudowany jest regularnie, symetrycznie – złożony jest z trzech podstawowych zwrotek, liczących po osiem wersów i napisanych dziewięciozgłoskowcem. Charakterystyczne dla dzieła, a odbiegające od typowej formy utworów Leśmiana, jest występowanie inspirowanego pieśniami refrenu. Pojawia się on trzykrotnie, uwypuklając główne przesłanie wiersza, a składa się z czterech wersów. Melodyjność i odpowiednią rytmiczność nadają rymy krzyżowe oraz okalające.
Szewczyk należy do liryki bezpośredniej, w której osoba mówiąca ujawnia się czytelnikowi. Wypowiada się ona z zastosowaniem czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej, opisują ją także odpowiednie zaimki (dałeś mi, mej dłoni, nie mogę). Podmiotem jest tytułowy szewc. W wierszu występują także elementy liryki narracyjnej czy inwokacyjnej – zwrotu do adresata. Świadczą o tym pojawiające się apostrofy (więc żyjmy, więc szyjmy, Boże obłoków, Boże rosy).
Autor zastosował liczne środki stylistyczne, duże znaczenie odgrywa także interpunkcja, która ułatwia odbiór utworu oraz buduje określony, refleksyjny nastrój, na przykład poprzez wielokropki kończące wypowiedź. Emocjonalną atmosferę dodatkowo wzmacniają wykrzyknienia, którymi nasycone są przemyślenia podmiotu lirycznego (Więc żyjmy aż po kres mogiły!, Wśród takiej srebrnej nocy!, Co mu na imię – Nieobjęty!). Świat przedstawiony ubarwiają epitety, dzięki którym opisy silnie oddziałują na wyobraźnię i są bardzo plastyczne (błogosławiony trud, srebrna noc, obłędny szewczyk, twórca moc, dar obfity). Wartość artystyczną budują metafory (w chmur powodzi, sierp księżyca, zatkwiony ostrzem w czub komina). Aby ożywić treść dzieła, poeta sięgnął po personifikacje, nadając przedmiotom martwym cechy ludzkie (latarnia się na palcach wspina). W wierszu nie zabrakło także elementu wyjątkowo charakterystycznego dla twórczości Bolesława Leśmiana, czyli neologizmu – daleczeje. Artysta sam kreował słowa, które najlepiej opisywały jego myśli i przedstawioną rzeczywistość.
Szewczyk – interpretacja wiersza
Akcja wiersza odbywa się nocą i opowiada o kalekim szewcu, który usilnie stara się tworzyć obuwie dla samego Stwórcy. Odpowiedzialne zadanie pochłania go bez reszty, bohater odmawia sobie przerw na posiłek i regeneracje. Z ogromnym zapałem podejmuje się wyzwania, które wydaje się być niewykonalne. Jednocześnie obawia się, że źle wykona swoją pracę, nie wystarczy mu umiejętności i kreatywności, prosi więc o wsparcie Boga. Zwraca się do niego z błaganiem o wsparcie, boi się, że nie doceni on jego poświęcenia i końcowego produktu.
Szewc odbiera rzeczywistość w nieskomplikowany, ale uporządkowany sposób. Zna swoje miejsce w świecie – jego zawód nakazuje mu wykonywać jak najlepsze obuwie, jest to jego rola, którą przeznaczył mu los. Praca stanowi cel jego egzystencji, bohater nie poświęca czasu na refleksje nad swoim życiem, bo nie do tego został przez Boga stworzony. Odczuwa jednak żal, że może dać Panu tak niewiele, choć sam otrzymał od niego wielkie dary. Buty są jednak tym, co potrafi zrobić najlepiej. Leśmian w tytule wiersza określa go zdrobnieniem, podobnie jak zrobił to w wierszu Dwoje ludzieńków. W ten sposób demonstruje przychylny stosunek do bohatera, wyraża opiekuńczość, zmartwienie o jego los, a zarazem podkreśla, jak niewielką rolę w świecie odgrywa.
Marność człowieka nie jest jednak obrazą, szew akceptuje swoje zadania bezwarunkowo, skupia się na rzemiośle, które mu przeznaczono. Poeta, powtarzając kilkukrotnie słowa refrenu, pochwala taką postawę – działanie, codzienną aktywność, sumienność i zawziętość, nawet pomimo biedy czy piętrzących się przeciwności. Świat nie jest aż tak skomplikowany, jak zdarza nam się go postrzegać – każdy z nas ma w nim swoje miejsce, musi ambitnie wykonywać swoją profesję, poświęcić się jej i nieustannie się doskonalić. Tak jak pozbawiony pychy szewc, tworzący obuwie dla Boga, tak też każdy z nas powinien wyznaczać sobie cele wymagające, zmuszające do działania i ćwiczenia wytrwałości i konsekwencji.
Podsumowanie
Szewczyk jest przykładem utworu, który reprezentuje jedne z głównych motywów poruszanych w poezji Leśmiana, kluczowe dla słynnego zbioru Łąka. Artysta w swojej twórczości silnie inspirował się ludowością, za bohaterów swoich dzieł często obierał zwyczajnych, prostolinijnych ludzi. Za ich pomocą poszukiwał sensu egzystencji oraz starał się zdefiniować relację człowieka z Bogiem oraz jego miejsce w naturze. Otwarcie też doceniał postawę charakteryzującą tytułowego szewca – jego nieugiętość i walkę z przeciwnościami losu.