Adam Asnyk był nie tylko znakomitym polskim poetą XIX wieku, ale także dramatopisarzem, redaktorem, filozofem oraz założycielem Towarzystwa Szkoły Ludowej. Wiersz jego autorstwa pt. Ulewa powstał w roku 1879, a dokładniej 30 lipca, i wchodził w składu zbioru Poezje. Tom II. Jest to dzieło z nurtu popularnego w Młodej Polsce gatunku liryki przyrody, opisujące tatrzańską naturę – gwałtowną, letnią nawałnicę.
Ulewa – analiza i środki stylistyczne
Omawiany wiersz ma formę stroficzną, wyodrębnionych zostało sześć zwrotek, liczących sobie po cztery wersy. Napisano je siedmio- oraz ośmiozgłoskowcem, naprzemiennie. Ustalonego rytmu nadają rymy rodzaju żeńskiego oraz męskiego, w układzie krzyżowym. Budowa dzieła jest stosunkowo regularna oraz dynamiczna dzięki zastosowaniu przerzutni.
Liryka ma charakter pośredni, co oznacza, że podmiot liryczny nie ujawnia się, czytelnik nie może ustalić jego tożsamości. Jest on jedynie obserwatorem, który wiernie opisuje górską przyrodę i zadziwiające zjawiska pogodowe.
Autor wykorzystał różnorodne i liczne środki stylistyczne, które wzbogacają warstwę artystyczną oraz sprawiają, że utwór jest plastyczny i oddziałujący na wyobraźnię odbiorcy. Na fakt ten wpływają przede wszystkim obrazowe epitety (szary mrok, strop ołowiany, porżnięte pręgi, zasłony sine, ciemny bór, świszczący wiatr, deszczowe łzy, wilgotne paszcze). Pojawiają się także powtórzenia, silnie osadzające opis w tatrzańskim krajobrazie (Na szczytach Tatr, na szczytach Tatr). Dynamiki nadają natomiast wyliczenia (dzień, i noc, i nowy wschód). W utworze nie brak jest abstrakcyjnych, przenośnych środków wyrazu, takich jak metafory (w deszczowych łzach granitów gmach rozpłynął się w równinę; zasnute w cień, zalane mgłą, porżnięte w deszczu pręgi) oraz uosobienia (głośniej się potok gniewa, króluje w mgłach świszczący wiatr i ciemne chmury pędzi), nadające przedmiotom oraz zjawiskom cechy ludzkie. Wykreowany przez poetę plastyczny opis, oddziałuje nie tylko na wzrok – za pomocą odpowiednich zgłosek, imituje także wrażenia dźwiękowe (siecze deszcz, i świszcze wiatr; dokoła szum rosnących wód).
Ulewa – interpretacja wiersza
Omawiany wiersz w dosłownym wymiarze skupia się na opisaniu letniej, gwałtownej ulewy w Tatrach. Opis bardzo silnie oddziałuje na wyobraźnię odbiorcy, może on poczuć się, jakby sam stał w środku nawałnicy. Krople deszczu są ciężkie, woda spływa z wierzchołków gór i wypełnia doliny. Jest niesamowitym żywiołem, który może zniszczyć wszystko na swojej drodze, nawet monumentalne wzniesienia, wydające się być odporne na wszelką niepogodę, ulegają niszczycielskiej sile deszczu. Otoczenie spowija także gęsta mgła, która przesłania widok i dodaje tajemniczości, ale też niepokoju.
Opisy przyrody mogą kojarzyć się z sielskimi krajobrazami i przyjemną atmosferą, jednak w tym utworze panuje przygnębiająca aura pesymizmu, mroku. Zastosowane kolory są ciemne, jak gdyby podczas ulewy zniknęło całe światło. Elementy przyrody zostały wykorzystane przez Asnyka do odzwierciedlenia ludzkiego stanu ducha, natura zdolna jest współodczuwać razem z człowiekiem. Ciężkie krople deszczu spadają na otoczenie, niczym problemy mogą spadać gwałtowną nawałnicą na podmiot liryczny. Jest on jak góra, która ugina się pod nieugiętym naporem wody, nie może oprzeć się niepogodzie, nie sposób z nią walczyć. Ludzki nastrój jest depresyjny, samotny, pełen pustki – w opisie krajobrazu nie pojawiają się żadne inne osoby. Rzeczywistość wywołuje rezygnację oraz bezsilność, obiera nadzieję na zrealizowanie marzeń. Podmiot podziwia góry nie tylko z uwagi na ich naturalne piękno – utożsamia się z nimi, choć nie dają mu one pocieszenia, nawet one nie są wystarczająco wytrzymałe.
Adam Asnyk znaczną część swojej twórczości poświęcił właśnie tematyce górskiej, w szczególności umiłował sobie Tatry. Darzył to pasmo wielkim sentymentem, na tych terenach poszukiwał spokoju oraz artystycznej inspiracji. Choć poeta pisał jeszcze w okresie pozytywizmu, to jednak jego wiersze, także Ulewę, charakteryzowały już wyraźne tendencje młodopolskie. Zauważalny jest dekadentyzm oraz pesymizm, poczucie schyłkowości, nastrój przejmującej tęsknoty oraz nieokreślonej melancholii. Krajobraz w utworze pozbawiony jest szczęścia, zdominowany przez ciemne, przygnębiające barwy. Nastrój jest groźny oraz tajemniczy, dźwięki natury nie przynoszą ukojenia. Wzburzona przyroda staje się wyrazem ludzkich udręk oraz niespełnionych marzeń i pragnień, a ból istnienia jest niezwyciężony.
Podsumowanie
Górski, a w szczególności tatrzański krajobraz, był głównym motywem licznych wierszy Adama Asnyka – nie tylko omówionego utworu Ulewa, ale także Noc nad Wysoką, Wodospad Siklawy, Ranek w górach czy Podczas burzy. Poeta uważał, że obcowanie z naturą jest najlepszym antidotum na ludzkie problemy, dolegliwości zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Świeże powietrze, rozwijająca się roślinność, wzburzone morze oraz monumentalne wzniesienia były dla niego inspiracją do tworzenia, jak i ucieczką od trosk.