W powieści „Hobbit, czyli tam i z powrotem” J. R. R. Tolkiena poruszonych jest wiele ważnych motywów literackich. Najważniejsze z nich to motyw wędrówki i podróży, przyjaźni, magii, przemiany i śmierci. Każdy z nich ma swoje pełni w powieści swoje zadanie i daje czytelnikowi wskazówki do interpretacji utworu.
Motyw podróży
Najważniejszym motywem i osią całej fabuły jest wędrówka głównych bohaterów. Podróż rozpoczyna się z domu tytułowego bohatera – Bilbo Bagginsa. Wyprawa obfituje w wiele niebezpiecznych sytuacji, z których bohaterom ledwo udawało się ujść z życiem. Na swojej drodze spotkali wiele postaci, które pragnęły ich śmierci, ale także istoty przyjaźnie do nich nastawione, pozwalające schronić się i odpocząć w swoich domostwach. Celem wędrówki jest odzyskanie skarbu i wymierzenie sprawiedliwości smokowi, który zabił przodków głównych bohaterów. Wyprawa kończy się Bitwą Pięciu Armii, podczas której ginie dowódca krasnoludów – Thorin Dębowa Tarcza, a także jego główny przeciwnik – smok Smaug. Krasnoludom udaje się odzyskać należny im skarb.
Motyw przyjaźni
Relacja, jaka nawiązała się między bohaterami, początkowo nie była zbyt przyjazna. Ani hobbit, ani krasnoludy nie chciały współpracować. Zmuszeni przez Gandalfa wyruszyli jednak we wspólną wędrówkę. Drużyna nie przepadała za sobą, wzajemnie na siebie narzekając i kłócąc się. Z biegiem czasu jednak ich wzajemne stosunki znacznie się poprawiły, a krasnoludy i hobbit stali się prawdziwymi przyjaciółmi. Kompania stała się zgrana i lojalna wobec siebie. Wzajemnie się wspierali w każdej sytuacji i byli skłonni poświęcić dla siebie życie. Bilbo nie boi się ryzykować, by uratować przyjaciół, nie wycofuje się i nie poddaje nawet w momentach, które wydają się beznadziejne i bez wyjścia. Do samego końca stoi po stronie przyjaciół, nawet jeśli są na niego wściekli za oddanie ludziom Arcyklejnotu.
Motyw magii
Magia była domeną Gandalfa. Czarodziej wydawał się niepozornym magiem, jednak naprawdę Gandalf posiadał wielką moc, z której korzystał rzadko i jedynie w przypadkach, które naprawdę tego wymagały. W pewnym momencie Gandalf odłączył się od drużyny, która musiała zacząć radzić sobie sama. W kryzysowych sytuacjach czarodziej zjawiał się jednak i dzięki swoim umiejętnościom ratował drużynę. Inną postacią, która posiadała magiczne umiejętności, był Beorn. Potrafił on zamienić się z człowieka w ogromnego niedźwiedzia. Rozmawiał ze zwierzętami i chronił las, w którym mieszkał przed złymi mocami.
Z o wiele silniejszą magią bohaterowie mieli styczność dzięki specjalnym artefaktom. Należały do nich miecze, które dostali od elfów i mapa Samotnej Góry. Najsilniejszym magicznym przedmiotem był pierścień, który Bilbo ukradł Gollumowi podczas wizyty w jego jaskini. Pierścień czynił go niewidzialnym, dzięki czemu hobbit mógł pomagać przyjaciołom o wiele skuteczniej.
Motyw przemiany
Najważniejszą przemianę w powieści przeszedł główny bohater – Bilbo Baggins. Początkowo hobbit nie chciał dołączyć do drużyny i robił wszystko, by nie brać udziału w wyprawie. Bał się nieznanego i pragnął pozostać w swoim bezpiecznym, spokojnym domu, w którym nic się nie działo, ale wszystko było mu znane. Po namowach Gandalfa decyduje się dołączyć do drużyny, z którą wyrusza w podróż. Z biegiem czasu stał się najodważniejszą postacią w drużynie. Był lojalny wobec przyjaciół, za którymi wcześniej nie przepadał. Bronił ich przed niebezpieczeństwami i nie bał się poświęcić życia dla krasnoludów. Bilbo, który wcześniej nie lubił wędrówek i wyjazdów, stał się prawdziwym obieżyświatem, który uwielbia podróże w nieznane. W jego sercu odzywa się zew przygody, tak bardzo obcy dla innych przedstawicieli jego rasy. Staje się w ten sposób dziwakiem we własnej społeczności, jednak nie przeszkadza mu to, chociaż wcześniej bardzo przejmował się zdaniem innych.
Motyw śmierci
Śmierć często przewija się przez karty powieści Tolkiena. Towarzyszy drużynie od początku, ponieważ cały czas są oni narażeni na utratę życia przez czyhających na nich wrogów. Pomszczenie śmierci przodków jest głównym motorem napędowym krasnoludów, udających się na wyprawę. Podróż kończy się pod Samotną Górą, gdzie odbywa się Bitwa Pięciu Armii. Ginie w niej Thorin Dębowa Tarcza, a także Smaug – smok, który wcześniej zabił rodzinę krasnoludów i zniszczył ich miasto.