Szewcy to ostatni zachowany dramat Witkiewicza, który pisarz tworzył równolegle z innymi dziełami (Nienasycenie i Jedyne wyjście) w latach 1927-1934. Nie doczekał się on jednak publikacji ani premiery za życia autora. Szewcy powstawały w innych okolicznościach niż pozostałe utwory: Witkacy przeżywał głębokie rozczarowanie doświadczeniami teatralnymi, podjął decyzję o porzuceniu idei Czystej Formy zarówno w twórczości malarskiej, jak i dramaturgicznej. Wyrazem tego przełomu był zwrot autora w kierunku filozofii i powieści. W Szewcach pisarz nie dążył już do stworzenia dramatu realizującego założenia Czystej Formy, tym razem jego celem było pokazanie własnej diagnozy społecznej, odzwierciedlenie osobistego katastrofizmu i podzielenie się opinią na temat ówczesnego społeczeństwa, sytuacji w Polsce i Europie. Dramat powstawał w wyjątkowych okolicznościach historyczno-społecznych lat 30.: ekspansja ideologii faszystowskiej i komunistycznej, narastający nacjonalizm i antysemityzm. Wszystko to było genezą głębokiego pesymizmu autora, który był przekonany o nieuchronnej katastrofie świata, co znalazło bezpośrednie odzwierciedlenie w utworze. Szewcy zdecydowanie bardziej od realizacji teorii Czystej Formy oddają problematykę katastrofizmu, zmierzch cywilizacji, nastania społeczeństwa zautomatyzowanego czy rewolucji. Ukazują kondycję jednostki, społeczeństwa i kultury na tle przemian społeczno-politycznych.
Czas akcji nie został w Szewcach dokładnie określony. W tekście pojawia się wiele autentycznych nazwisk (np. Stefania Zahorska, Hans Cornelius, Karol Szymanowski czy sam Stanisław Ignacy Witkiewicz). Z dialogów bohaterów można się dowiedzieć, że rzecz dzieje się współcześnie – w drugiej połowie XX wieku. W didaskaliach nie zamieszczono informacji dotyczących pory roku czy pory dnia. Wyjątek stanowi akt III, który dzieje się w nocy, gdy księżyc jest w pełni. Zasadniczo jednak nie można określić, ile dni trwa dramat. Wydarzenia mogą dziać się w obrębie doby, mogą też być rozciągnięte na przestrzeni kilku dni.
Dużo więcej informacji można znaleźć na temat miejsca akcji. Akt I dzieje się w zakładzie szewskim, bardzo drobiazgowo opisanym w początkowych didaskaliach:
Na lewo trójkąt zapełniony kotarą wiśniowego koloru. W środku trójkąt ściany szarej z okrągławym okienkiem. Na prawo pień wyschłego, pokręconego drzewa – między nim a ścianą trójkąt nieba. Dalej na prawo daleki krajobraz z miasteczkami na płaszczyźnie. Warsztat umieszczony jest wysoko ponad doliną w głębi, jakby na górach wysokich był postawiony.
Akt II rozgrywa się w więzieniu:
Sala przymusowej bezrobotności, przedzielona tzw. „balaskami” na dwie części: na lewo nie ma nic, na prawo – wspaniale urządzony warsztat szewski. W środku na podwyższeniu, odgrodzona ozdobnymi kotarami od reszty Sali, katedra dla prokuratora, za nią drzwi, a nad nią witraż, przedstawiający „błogosławieństwo pracy zarobkowej”.
W akcie III akcja znowu powraca do zakładu szewskiego, lecz nieco odmienionego:
Został tylko pień, na którym palą się latarki sygnałowe (?) czerwone i zielone. Podłoga wysłana wspaniałym dywanem. W głębi, w dole, nocny pejzażyk daleki – światełka ludzkie i księżyc w pełni.
Ponadto didaskalia przynoszą wiele innych szczegółowych informacji, dotyczących scenografii, stanowiąc znakomitą wskazówkę dla realizatorów przedstawienia.
Szewcy w pigułce
Czas powstania: 1927-1934 r.
Data pierwszego wydania: 1948 r.
Data premiery: 1957 r., Teatr Kameralny w Sopocie (scena Teatru „Wybrzeże”).
Epoka: dwudziestolecie międzywojenne.
Rodzaj: dramat.
Gatunek: dramat groteskowy, awangardowy.
Czas i miejsce akcji: w przyszłości, około 2. poł. XX w., Polska.
Bohaterowie: Sajetan Tempe – majster szewski, Czeladnicy I (Józek) i II (Jędrek), Księżna Irina Wsiewołodowna Zbereźnicka-Podberezka, Prokurator Robert Scurvy, Fierdusieńko – lokaj księżnej, Hiper-Robociarz, Dwóch Dygnitarzy, Józef Tempe – syn Sajetana, Chłopi, Strażniczka, Chochoł, Strażnik, Gnębon Puczymorda.
Temat: katastroficzna wizja zmechanizowanego społeczeństwa przyszłości; krytyka ówczesnej sytuacji politycznej w Polsce i w Europie: rewolucji, kapitalizmu, komunizmu i faszyzmu.