Źródłem teatru greckiego są tradycyjne obrzędy religijne, zwłaszcza związane z obchodami ku czci Dionizosa, a jego początki sięgają VI w. p.n.e. Jedna z hipotez głosi, że Dionizje Wielkie (miejskie) dały początek tragedii, a Dionizje Małe (wiejskie) – komedii.
Kult Dionizosa, choć nie był rdzennie grecki, upowszechnił się bardzo szybko jako święto boga wegetacji, płodności i wina. Podczas tych uroczystości organizowano pochody chóru, któremu z czasem zaczął przewodzić koryfeusz, człowiek intonujący dytyramb – pieśń pochwalną ku czci Dionizosa. To właśnie w roli przodownika chóru upatruje się początków rozwoju tragedii, a ściślej – w dialogu pomiędzy nim a chórem.
Termin tragedia wywodzi się bezpośrednio z kultu dionizyjskiego i oznacza ‘pieśń kozła’ (z gr. tragos – ‘kozioł’; odos – ‘pieśń’). Kozioł był zwierzęciem, któremu przypisywano szczególne znaczenie dla kultu Dionizosa (traktowano go jako symbol witalności i płodności), dlatego też uczestnicy obrzędów często przebierali się w koźle skóry i w takich strojach wykonywali pieśni.
Kolejne fazy rozwoju dramatu dotyczą procesu wyodrębniania się z chóru aktorów. Tespis wprowadził dialog pomiędzy przewodnikiem chóru a chórem, czyniąc go w ten sposób pierwszym aktorem. Drugi aktor pojawił się za sprawą Ajschylosa, a trzeci – Sofoklesa.
Popularność teatru w starożytnej Grecji była ogromna. Organizowano wtedy liczne konkursy dramatyczne, w których zwycięstwo zapewniało wielką sławę. Odbywały się one na przełomie marca i kwietnia w trakcie Dionizji Wielkich. Każdy z uczestników przedstawiał trylogię tragiczną (trzy tragedie połączone wspólnym tematem) oraz jedną komedię.
Rozkwit teatru greckiego przypada na V w. p.n.e., kiedy tworzyli trzej wielcy tragicy:
– Ajschylos (trylogia Oresteja),
– Sofokles (Antygona, Król Edyp, Edyp w Kolonie),
– Eurypides (Medea, Elektra).
Wiele spośród powstałych wówczas dramatów do dziś triumfuje w teatrach na całym świecie.
Jak zbudowany był teatr w starożytnej Grecji?
Pierwsze greckie sztuki odgrywano na agorze, czyli głównym placu miejskim, na którym wznoszono prowizoryczne drewniane konstrukcje. Prawdopodobnie w wyniku częstego ich załamywania się i śmierci wielu osób około 499-490 r. p.n.e. zdecydowano o przeniesieniu widowisk teatralnych w okolicę świątyni Dionizosa, nieopodal Akropolu.
Odtąd teatr usytuowany był na okrągłym brukowanym placu pod gołym niebem (orchestra). Wokół niego z trzech stron wznosiły się miejsca dla widowni – theatron (od niego wywodzi się słowo teatr). Naprzeciw theatronu i orchestry stawiano skene, drewniany barak służący aktorom jako przebieralnia, którego frontowa ściana pełniła funkcję tła akcji. Skene wyposażone było w troje drzwi, przez nie aktorzy wchodzili na podium zwane proscenium – odpowiednik dzisiejszej sceny, miejsce rozgrywania się akcji. Parodos to z kolei boczne wejścia dla widowni i aktorów, znajdujące się pomiędzy widownią a sceną. Poniżej proscenium usytuowana była orchestra, na której przebywał chór. Na zewnątrz teatru budowano portyk, służący widzom za schronienie przed słońcem i deszczem. W teatrach greckich mogli występować tylko mężczyźni, którzy wcielali się również w role kobiet. Zakładali oni maski wyrażające emocje odgrywanych przez nich postaci. Nieodłączny element stroju aktorów stanowiły także wysokie peruki i buty na koturnie, które ich powiększały i sprawiały, że byli lepiej widoczni.
W późniejszym okresie klasyczny teatr grecki stanowił wzór dla teatrów rzymskich.
Najlepiej zachowanym teatrem greckim jest zbudowany około 330 r. p.n.e. teatr w Epidauros, zaprojektowany przez Polikleta Młodszego. Na jego widownię składały się 52 rzędy z miejscami dla około 14 tys. widzów.