Mikołaja Sępa Szarzyńskiego czytamy w dzisiejszych czasach chętnie i często, a nawet z dużą – jak na staropolskiego poetę – atencją. Szukając przyczyn jego „powodzenia” wśród współczesnych czytelników, trzeba zwrócić uwagę na podobieństwo jego poezji do wzorców oraz wymagań stawianym artystom w naszych czasach. Ciekawie na ten temat wypowiada się Gruchała, toteż poświęćmy nieco więcej miejsca jego opinii:
Jeśli osiągnięciem w poezji polskiego renesansu było skonstruowanie i wyodrębnienie samodzielnego podmiotu lirycznego, to Sęp doprowadził to do mistrzowskiej skrajności[1]. U Kochanowskiego poetyckie „ja” jest zdystansowane wobec przedstawionego świata, a liryka bezpośrednia przypomina pośrednią.
Droga ideowo-religijna Sępa była w dużej mierze typowa dla wielu przedstawicieli jego czasów. Żył on w epoce reformacji i kontrreformacji.
W poezji Mikołaja Sępa Szarzyńskiego funkcjonują dwie wzajemnie wykluczające się idee: świata, czyli wartości ziemskich, i Boga. Pragnienie doczesnych rozkoszy kłóci się w twórczości autora Sonetów z marzeniem o wiecznym szczęściu w obecności Stwórcy i zasłużeniu na Jego miłość.
Polszczyzna literacka w czasach Sępa miała przeszłość liczącą zaledwie jedno pokolenie. Była na ogół mało zdyscyplinowana, rozgadana i niezgrabna, ponieważ ówczesny język z trudem dostosowywał się do rygorów artystycznej wypowiedzi.
Nie trzeba być bystrym obserwatorem, by spostrzec, że u Sępa prawie nieobecna jest zewnętrzna rzeczywistość. Poetycki świat Rytmów, pełen ruchu ogarniającego wszystkie jego elementy, jest niezwykle ubogi w realia życia, opanowany przez kilka motywów, które wykorzystane są jednak w rozmaitych ujęciach.
Zgłębiając problem twórczych inspiracji Sępa, należy zwrócić uwagę na jego kontakty ze spowiednikiem, Antoninem z Przemyśla. Z jego relacji wynika, że Szarzyński miał tłumaczyć Różaniec[1], dzieło hiszpańskiego mistyka, Ludwika z Grenady.
Charakter kultury literackiej Sępa świadczył o jego gruntownym oczytaniu w literaturze grecko-rzymskiego antyku oraz w Piśmie Świętym. Inspiracje, a więc motywy i tematy, wokół których obraca się poezja Szarzyńskiego, są wspólną własnością wszystkich ówczesnych artystów.
Mikołaj Sęp Szarzyński żył współcześnie z Janem Kochanowskim: młodszy od niego o dwadzieścia lat, zmarł jednak trzy lata przed nim. Autor Rytmów niezwykle często porównywany jest z czarnoleskim poetą – to zestawienie nasunęło się już w 1584 r. Paprockiemu, a w 1627 r. Starowolskiemu.
Mikołaj Sęp Szarzyński tworzył w okresie odrodzenia. Był pisarzem o pokolenie (czyli mniej więcej o dwadzieścia lat) młodszym od Jana Kochanowskiego.