Sonet 157 (Ten dzień, jak za­wsze gorz­ki, lecz szczę­śli­wy) – interpretacja

Sonet 157 (Ten dzień, jak za­wsze gorz­ki, lecz szczę­śli­wy) to utwór wchodzący w skład słynnego tomu liryki miłosnej Canzoniere (Drobne wiersze włoskie). Jego autorem jest Francesco Petrarka, jeden z najwybitniejszych poetów europejskiego renesansu, tworzący po włosku oraz po łacinie. Omawiany utwór opisuje piękno bohaterki całego cyklu – Laury, której oblicze jest olśniewające i niezwykłe.

Sonet 157 – analiza i środki stylistyczne

Utwór napisany został kunsztownym sonetem włoskim, czyli najbardziej klasyczną odmianą tej formy, nazywaną także sonetem petrarkowskim. Choć gatunkiem tym posługiwali się już wcześniej inni twórcy, na przykład Dante Aligieri czy Michał Anioł, to jednak Petrarka rozpropagował go na całą Europę i posługiwał się nim z wyjątkową finezją. Kompozycja omawianego wiersza składa się, co typowe dla sonetu, z czterech zwrotek, z których pierwsze dwie liczą sobie po cztery wersy, natomiast dwie kolejne są trzywersowe. Sonet 157 to jedenastozgłoskowiec, w którym pojawiają się rymy, nadające rytmu i określonej intonacji, oraz uwypuklające znaczenie treści. Na dynamikę wpływa także występująca inwersja, odwrócenie szyku zdania, dające zaskakujący dla czytelnika efekt (mi­łość wszyst­kich cel­nie rani oto, raz wes­tchnie­nie z ust jej usły­sza­łem).

Liryka w utworze ma charakter bezpośredni, osoba mówiąca, czyli mężczyzna zakochany w Laurze i opisujący jej nieziemskie piękno, wypowiada się wprost poprzez czasowniki w pierwszej osobie liczby pojedynczej (nie zliczę, pytam, wspomina, nie oddam). Podmiot liryczny jest tożsamy z samym Francesco Petrarką. Wiersz częściowo stanowi rozbudowane wyliczenie, skupiające się na przymiotach idealnej kobiety.

Przedstawiony w sonecie obraz Laury jest plastyczny i silnie oddziałujący na wyobraźnię czytelnika. Efekt ten udało się autorowi uzyskać poprzez zastosowanie epitetów (purpurowe róże, czyste złoto, żywe oblicze, dzień gorzki i szczęśliwy) oraz porównanie (rzęsy jak heban). Podmiot liryczny przeżywa silne emocje, a uczuciowy nastrój oddają pytania retoryczne (Czy śmier­tel­nicz­ka – py­tam – czy bo­gi­ni wy­po­go­dzi­ła nie­bo w krę­gu ca­łym?). W sonecie występują zaskakujące kontrasty, które poeta uzyskał dzięki wykorzystaniu oksymoronu, czyli epitetu sprzecznego (gorący śnieg) oraz antytezy (dzień, jak za­wsze gorz­ki, lecz szczę­śli­wy). Bogactwo i mnogość środków stylistycznych sprawiają, że utwór cechuje wysoka wartość artystyczna.

Ten dzień, jak za­wsze gorz­ki, lecz szczę­śli­wy – interpretacja sonetu

Podmiot liryczny to mężczyzna, który z powodu pokochania idealnej kobiety, na zawsze utracił spokój ducha, jest niestabilny emocjonalnie, zmienny i pełen sprzeczności. Miłość daje mu szczęście, lecz jednocześnie sprawia ból – uczucie pozostaje niespełnione, widok ukochanej powoduje radość, a zarazem cierpienie. Osoba mówiąca jednak nie buntuje się przeciwko temu, a wręcz przeciwnie: przyjmuje swój los z akceptacją, jest pogodzony z losem, nie walczy z tym, na co nie ma wpływu. Nie robi sobie także złudnych nadziei na to, że Laura odwzajemni jego miłość.

W sonecie podmiot liryczny opisuje tę niezwykłą kobietę. Przedstawiona jest  niemal w sposób metafizyczny, bardziej przypomina anioła, istotę pozaziemską, niż zwykłego człowieka, jest zupełnie pozbawiona wad. Jest to wizja znacznie wyidealizowana, mężczyzna wciąż o niej rozmyśla i buduje jej nieskazitelny obraz. Cechuje ją niespotykana uroda, piękno powierzchowne, ale także wewnętrzne – jej dusza jest czysta, szczera i dobra, przepełniona współczuciem i empatią. Ma delikatną, jasną cerę i gorące, namiętne serce. Jej włosy są złote niczym aureola anioła, a oczy głębokie i przejmujące. Kobieta przedstawiona jest monumentalnie, niczym pomnik, który można podziwiać z daleka, lecz nie można się do niego zbliżyć.

Zaprezentowana przez podmiot liryczny wizja miłości ma charakter platoniczny, nie skupia się na cielesności i doznaniach zmysłowych ani na fizycznej bliskości, lecz na aspektach duchowych. Jego relacja z Laurą nigdy nie spełni się na ziemi, w życiu doczesnym mężczyzna skazany jest na tęsknotę i cierpienie. Ich dusze mogą połączyć się dopiero po śmierci, kobieta jest jak święta, której nie można skalać dotykiem. Wizerunek bohaterki jest tak nieskazitelny i pozbawiony wad, a opisywane uczucie tak niespotykane i wzniosłe oraz nacechowane symbolicznie, że wydaje się być niemal nierealne.

Prawdziwość przedstawionych w cyklu Canzoniere zdarzeń, budzi z tego właśnie powodu wątpliwości wśród historyków i badaczy literatury. Najprawdopodobniej Laura jest tylko poetyckim wytworem wyobraźni autora lub też wyidealizowanym odzwierciedleniem faktycznie żyjącej ówcześnie muzy.

Podsumowanie

Sonety do Laury autorstwa Petrarki wywarły znaczący wpływ na późniejszych twórców literatury, prowadząc do rozwoju nowego nurtu – petrarkizmu. Była to tendencja poetów do naśladowania jego twórczości oraz stawiania jego dzieł jako wzorca liryki miłosnej. Opisywał on miłość jako wieczne, nierozerwalne złączenie dusz oraz uczucie, które na zawsze odmienia życie, odbiera spokój ducha i emocjonalną harmonię, dając w zamian możliwość obcowania z wyidealizowaną kobietą.