Przesłanie Pana Cogito

Tytułowy bohater utworu to główna postać wydanego w 1974 roku tomu Pan Cogito. Przesłanie Pana Cogito umieszczone jest na końcu tego zbioru i stanowi podsumowanie jego zawartości ideowej. Inspiracją dla Herberta do napisania tego utworu był najprawdopodobniej liryk Prawda Adama Zagajewskiego.

Nazwisko bohatera wiersza Herberta jest odwołaniem do Kartezjańskiej formuły, zgodnie z którą sama świadomość określa byt – cogito ergo sum (myślę, więc jestem). Wskazuje ono, że Pan Cogito (Pan Myślę) to człowiek myślący.

Utwór ten prezentuje typ liryki roli, gdyż występuje w nim bohater – Pan Cogito. Niewykluczone, że obecna jest tu także liryka maski, w której podmiot mówiący to porte-parole samego autora (porte-parole to osoba prezentująca przekonania autora).

Co ciekawe, Pan Cogito ani razu nie ujawnia się jako podmiot mówiący (nie posługuje się czasownikami w pierwszej osobie liczby pojedynczej). Wynika to zapewne z tego, że nie chce zwracać uwagi na siebie i koncentruje się na swoim odbiorcy.

Przesłanie, czyli propozycja ideowa charakteryzująca się żądaniem podporządkowania się przedstawionej w nim strategii działania, to podstawowy wyróżnik znaczących tekstów kultury. Służy ono wskazaniu słuszności przyjęcia określonej postawy, pouczeniu, niekiedy napomnieniu. Funkcją takiej wypowiedzi jest wywarcie presji na odbiorcy zmierzające do tego, aby potraktował przesłanie z powagą. O tym, że wiersz Herberta wpisuje się w szereg takiej jakości utworów, już od początku świadczą zawarte w nim znaki językowe obecności przesłania: liczne bezpośrednie zwroty do odbiorcy zbudowane za pomocą czasowników w drugiej osobie liczby pojedynczej trybu rozkazującego (np. idź, bądź odważny, strzeż się).