Natalia DąbrowskaWiersz „Pieśń o domu” zalicza się do nurtu poezji patriotycznej. Jego koncept polega na skupieniu się na słowie „dom” i ukazaniu jego różnych znaczeń. Podmiot liryczny w każdej kolejnej zwrotce rozszerza znaczenie wyrazu, tym samym odwołując się do konieczności walki za ojczyznę.
Aby w pełni zrozumieć wiersz „Wolny najmita” należy najpierw wyjaśnić dwie kwestie. Po pierwsze trzeba odpowiedzieć na pytanie, kim był wolny najmita? Chodzi o chłopa, który po wprowadzeniu ustawy uwłaszczeniowej odzyskał wolność. Od tej pory chłopi mogli sami gospodarować ziemią, został zdjęty z nich obowiązek pańszczyzny. Mimo pozornych zalet ustawa przyniosła więcej złego, aniżeli dobrego. Chłopi byli kompletnie nieprzygotowani na wzięcie swojego losu i losu rodziny we własne ręce.
Wiersz „Rota” pochodzi z roku 1908 i jest poetycką odpowiedzią Konopnickiej na antypolską ustawę uwłaszczeniową, ustanowioną przez parlament pruski w celu wynarodowienia Polaków. Utwór ma charakter hymnu i od wielu lat jest traktowany jako pieśń patriotyczna. Po raz pierwszy została zaśpiewana 15 lipca 1910 roku. Muzykę skomponował Feliks Nowowiejski. To pierwsze historyczne wykonanie towarzyszyło wydarzeniu symbolicznemu – odsłonięciu pomnika powstałego z okazji 500 rocznicy bitwy pod Grunwaldem.
Przez pierwsze dziesięć lat pracy twórczej Konopnicka stała się uznaną poetką. Trzeba jednak pamiętać, że pisarka poza liryką dała się poznać także jako dramatopisarka (Z przeszłości, 1881) oraz autorka poematu Imagina (ogłaszany częściami od 1886 roku, wydany jako całość w 1913 roku). W swej twórczości Konopnicka ulegała inspiracji romantyzmem (zarówno na poziomie światopoglądu jak i w poetyce), propagowała antyfeudalne i wolnomyślowe dążenia pozytywistyczne.
Maria Konopnicka (ur. 23 maja 1842 roku, zm. 8 października 1910 roku) – polska poetka, nowelistka, pisarka dla dzieci, krytyczka literacka, publicystka, tłumaczka. Swoje utwory sygnowała pseudonimami Marko, Jan Sawa, Jan Waręż. W Kaliszu upłynęło jej dzieciństwo i młodość. W latach 1855–1856 przebywała na pensji sakramentek w Warszawie, gdzie odbywała naukę. To właśnie tam nawiązała kontakt z Elizą Orzeszkową. W 1862 roku wyszła za mąż za ziemianina J. Konopnickiego, zamieszkała w majątku Bronów pod Łęczycą. W 1863 roku z mężem, narażonym na represje, wyjechała do Drezna. Powróciła do Polski rok później. Po sprzedaniu zrujnowanego Bronowa zamieszkała w dzierżawionym folwarczku Gusinie.
Utwór „Zaczarowana dorożka” pochodzi z roku 1948 i jest lirycznym zapisem nocnego spaceru po Krakowie. Podmiot liryczny występuje w pierwszej osobie i mówi o własnych uczuciach, w związku z czym mamy do czynienia z liryką bezpośrednią. Badacze wskazują, że wiersz ma charakter autobiograficzny. Ze wspomnień przyjaciela poety, Tadeusza Kwiatkowskiego, można się dowiedzieć, że Gałczyński bardzo lubił spacerować po ulicach Krakowa.
Wiersz „Pieśń o żołnierzach z Westerplatte” zaliczany jest do liryki patriotycznej, powstał w roku 1939 – najprawdopodobniej wtedy poeta przebywał w niewoli niemieckiej, pod którą dostał się prawie na początku wojny. Wart więc przywołać kontekst historyczny:
Wiersz „Strasna zaba” pochodzi z 1936 roku. Utwór został opatrzony adnotacją „dla sepleniących” – co jest zapowiedzią żartobliwego tonu utworu i użytej ironii. Utwór o charakterze epickim jest satyrą na warstwę inteligencką i urzędniczą.
Wiersz „Kryzys w branży szarlatanów” powstał w roku 1935. W tym czasie poeta przebywał w Wilnie. W utworze została oddana aura małych miasteczek – Gałczyński często czynił tematyką swoich wierszy ów specyficzny miejski folklor. Jako ciekawostkę można zaznaczyć, że Grzegorz Turnau wykonywał Kryzys w branży szarlatanów w formie piosenki. Nie dziwi to, wszakże wiele wierszy Gałczyńskiego zostało zaadaptowanych na utwory muzyczne ze względu na swoją wyjątkową rytmiczność.
Utwór „Serwus Madonna” pochodzi z 1929 roku i jest dziś uznawany za jeden z najpopularniejszych liryków poety. Dzięki niebywałej melodyjności i rytmiczności (forma hymnu) wiersz był wielokrotnie śpiewany. Efekt ten został spotęgowany przez regularną budowę (pięć strof czterowersowych o układzie 13 -13 -13 – 5 sylab) i powtarzający się refren. Utwór jest wypowiedzią na temat istoty poezji i roli poety. Ma charakter dość osobisty, ze względu na następujące fakty: podmiot liryczny wyrażony w pierwszej osobie, odniesienia do dzieciństwa autora oraz kreację poety-cygana.