W reakcji na doświadczenia I wojny światowej i wynikłe po niej przemiany społeczno-polityczne w Niemczech narodził się nowy nurt literacki. Wtłoczony w okres przyśpieszenia technologicznego, nieufny wobec technokracji ogarniającej świat, skierował się ponownie ku wnętrzu człowieka. Starał się oddać prawdziwą naturę duszy, dostrzegając przez nią ostateczną prawdę o świecie. Sięgając często do mitologicznych i groteskowych obrazów, starał się wyrażać. Dlatego właśnie nadano mu miano ekspresjonizmu.
Ekspresjonizm – definicja i cechy
Ekspresjonizm, powstały około 1910 roku kierunek w literaturze, początkowo rozwijał się jedynie w Niemczech, z czasem jednak znalazł podatny grunt również w innych częściach świata. Nazwa pochodzi od łacińskiego expressio, co tłumaczy się jako wyrażenie. Wiąże się to z założeniem ekspresjonizmu, chęcią wyrażenia wewnętrznych odczuć człowieka. Najważniejszą cechą tego kierunku było założenie dualistycznej natury ludzkiej. Człowiek jako istota składał się z pierwiastka duchowego oraz cielesnego. Ta dosyć stara koncepcja, pojawiająca się już u gnostyków, miała mieć konsekwencje w ciągłym konflikcie wewnętrznym istoty ludzkiej. Targające nią emocje, sprzeczności oraz namiętności były wynikiem ścierania się dwóch niezdolnych do syntezy natur. Ekspresjoniści starali się przy pomocy sztuki przezwyciężyć ten konflikt, szukając ostatecznej zasady świata, absolutu. Ekspresjonistyczne utwory literackie charakteryzują się chaotyczną strukturą i zastosowaniem wielu środków artystycznego wyrazu. Najczęstszymi z nich były hiperbola, stosowanie kontrastów oraz groteskowych opisów świata przedstawionego. Celem takich zabiegów miało być przekroczenie granic dualistycznego świata, jak również wyrażenie jego ciągłego stanu wewnętrznej walki między skłóconymi naturami cielesną i duchową.
Ekspresjonizm – twórcy
Georg Trakla
Reprezentujący ekspresjonizm poeta austriacki. Był postacią dość kontrowersyjną, o skomplikowanych relacjach rodzinnych i wielu nałogach. Doświadczenia I wojny światowej wywarły na jego umysł straszliwy wpływ, do końca życia zmagał się bowiem z głęboką depresją. W swoich utworach Trakla poruszał tematykę sensu istnienia i przemijania. W pewnym sensie przewidział nawet rozpad Austro-Węgier. Oprócz ekspresjonizmu jego dzieła zawierają wiele elementów wspólnych z katastrofizmem i dekadentyzmem. Za najważniejsze utwory Georga Trakli uznaje się Kruki oraz W czerwonym listowiu.
Jan Kasprowicz
Polski poeta, dramaturg, krytyk literacki i tłumacz. Kasprowicz jest postacią nietuzinkową, przykładem duchowego rozwoju artysty przez cały twórczy okres jego życia. Ostatecznie zwrócił się on w kierunku franciszkańskiego, pokornego zapatrzenia w Boga Stwórcę, niemniej posiadał również bardzo bluźnierczy okres pisarski, wywołany przez odejście pierwszej żony ze Stanisławem Przybyszewskim. Jego Hymny, szczególnie zaś Dies irae, są przykładami ekspresjonizmu, uwolnieniem ludzkiej natury od nakazów Boga i moralności. Kasprowicz obnaża w nich wewnętrzne zło człowieka, ukazując niejako jego prawdziwą naturę.
Stanisław Przybyszewski
Niezwykle kontrowersyjna i szeroko omawiana twórczość tego przedstawiciela krakowskiej cyganerii artystycznej wyznaczała trendy w dobie Młodej Polski. Wyznawca motta „sztuka dla sztuki”, w swojej twórczości inspirował się motywami mistycznymi. Uważał, że ze wszystkich nurtów literackich tylko ekspresjonizm oddaje „nagą duszę”. Wyzbyta z wszelkich konwenansów i trzymających ją więzów przedstawiała sobą prawdziwą rzeczywistość. W artystach widział nosicieli duchowej prawdy, metafizycznego poznania. To ustawiało go w opozycji do pozytywistów i naturalistów, jak zresztą cały ekspresjonizm. W 1918r. pisarz określił teoretyczne ramy ekspresjonizmu w Polsce na kanwie dzieła Ekspresjonizm, Słowacki i Genezis z Ducha. Przybyszewski był postacią barwną, choć kontrowersyjną. Pewien czas swojego życia działał w Berlinie, zwany był tam „genialnym Polakiem”.