Technologiczny przełom końca XIX i początku XX wieku odcisnął swoje piętno również na kulturze. Zafascynowanie nowymi wynalazkami artyści zwrócili się ku nowoczesności, rozpoczynając swoisty kult nauki i nowości. Odrzuciwszy dorobek poprzednich epok, chcieli tworzyć w rytmie wyznaczanym przez maszyny, tętnie bicia współczesnych metropolii. Ten mechaniczny, gloryfikujących witalność i siłę nurt nosił miano futuryzmu.
Futuryzm – definicja i cechy
Futuryzm to nazwa kierunku literacko-artystycznego z przełomu XIX i XX wieku. Nazwa odnosi się do nowoczesności, utworzona została od łacińskiego futurus – przyszły. Nurt ten zapoczątkowany został przez włoskich artystów, tam też głównie się rozwijał. Najważniejszym założeniem futuryzmu było tworzenie sztuki adekwatnej dla tempa życia XX-wiecznego człowieka. Odrzucano więc tradycję oraz dawne nurty na rzecz fascynacji nowoczesnością. Buntowano się przeciwko normom artystycznym, szukając nowych form wyrazu. Futuryści wyrażali pochwałę industrializacji, fascynowały ich miasta oraz zdobycze cywilizacji technicznej. Przede wszystkim prowadzili kult ruchu i prędkości. Wyrażali pogląd, iż: Samochód wyścigowy […] piękniejszy jest niż Nike z Samotraki. Cechami futuryzmu są ponadto gloryfikacja witalności oraz siły. W Manifeście futuryzmu Filippo Tommaso Marinettiego przeczytać można, że wojna jest higieną świata. Futuryści w literaturze odrzucali idee romantyzmu oraz wszelkie wyrażenie ducha. Uważali bowiem materię za jedyną ciekawą rzecz do opisania. Język literatury futurystycznej był eksperymentalny, często sprzeczny z przyjętymi formami składniowymi. Był on w ich mniemaniu pozarozumowy, odwołujący się do intuicji odbiorcy. W dużym stopniu używali również gwary i wyrażeń z języka potocznego.
Przykłady futuryzmu
Manifest futuryzmu
Uznawany za pierwszy manifest nowego kierunku w sztuce, stworzony przez Filippo Tommaso Marinettiego i Umberto Bocciniego. Opublikowany w 1909r., zawierał jedenaście punktów, będących założeniami futuryzmu. Widać w nich ogólną pochwałę ruchu, siły oraz dynamizmu. Słynny cytat o samochodzie piękniejszym niż Nike z Samotraki pochodzi właśnie z tego manifestu. Prócz niego, przeczytać można również o odrzuceniu dorobku starszych epok, poczytaniu ich jako oportunizm. Najbardziej interesujący jest jednak ostatni punkt. Artyści wyrażają w nim bowiem podziw dla współczesnej myśli technologicznej, urbanistyki i człowieka z miasta. Zadaniem sztuki jest opisanie i wychwalanie rytmu tego mechanicznego „życia” ponad wszelkie doznania duchowe. Stają się przez to orędownikami siły, nowoczesności, mechaniczności.
Tram wpopszek ulicy
Wiersz i zarazem tytuł tomiku poezji Jerzego Jankowskiego z 1920r. Utwór odczytywać można jako opis i zarazem pochwałę industrializacji oraz militaryzmu. Zawiera on bowiem artystyczne nawiązania do fabryk broni i proletariatu. Praca ludzi przedstawiona jest tam bardzo podniośle, pociski artyleryjskie są tam wręcz przyrównane do posążków bożków nowoczesności. Wiersz zawiera również motywy zwycięstwa futuryzmu nad starym światem, oddane jako zmagania ognia oraz wody. Wszystko to opisane jest językiem potocznym, ignorującym w wielu miejscach przyjętą ortografię. Artysta oddaje tym samym wymowę słyszaną na ulicach oraz w fabrycznych halach, miejscach wiele znaczących dla futurystów.
Wizje symultaniczne
Obraz Umberto Bocciniego zawiera w sobie większość cech malarstwa tego kierunku. Ukazuje on widok na ulicę, widzianą niejako zza pleców osoby oglądającej ją z pietra wieżowca. Niemniej widok ten jest nałożeniem na siebie kilku różnych kątów patrzenia, a nawet momentów. Wiąże się to z fascynacją futurystów ruchem. Poprzez swoiste zniekształcenie obrazu, wplecenie w niego przedziwnych figur geometrycznych i barw artysta starał się oddać dynamikę ruchu ulicznego. Świat przedstawiony na obrazie jest zmienny, żywy. Wizje symultaniczne nie są jedynie wycinkiem świata, utrwalonym na płótnie. Wedle futurystów najważniejszy był ruch, tak więc to właśnie jego zmianę starali się oddać.