Naturalizm jako prąd literacki starał się ukazać rzeczywistość determinowaną przez prawa przyrody. Człowiek stawał się dla naturalistów zwierzęciem, pchanym popędami i instynktem. Świat zaś przepełniony był brudem, brutalnością oraz rozkładem. Dzieła literackie utrzymane w tym duchu budził wiele kontrowersji w casach swojego wydania. Stawały się jednak początkiem ważnych dyskusji o kwestiach społecznych, szczególnie ludzkiej biedy i wyzysku.
Naturalizm – definicja
Naturalizm jest prądem literackim ukształtowanym we Francji w drugiej połowie XIX. wieku. Miał on an celu przedstawienie ludzkiej egzystencji jako podporządkowanej prawom natury. Czerpał on inspirację m.in. z nauki Darwina. Człowiek jest według naturalistów zwierzęciem kierującym się instynktem i popędami. Świat pokazywany jest w tym prądzie literackim bez upiększeń, z dramatyczną wręcz dbałością o szczegóły. Naturalizm stara się więc dokumentować fakty, nie ukrywając brzydoty rzeczywistości i niedoskonałości ludzkiej. Tematyka naturalizmu skupia się wokół problematyki nizin społecznych i marginesu. Wśród bohaterów pojawiają się biedacy, chłopi, prostytutki.
Przykłady naturalizmu w literaturze
Chłopi
W powieści Władysława Reymonta tendencjom naturalistycznym ulega opisanie życia chłopskiego. Zamieszkujący Lipce ludzie ukazani tam są jako żyjący z rytmem przyrody i swego rodzaju zwierzęcego instynktu. Szczególnie mocno widać to w postaci Jagny, ulegającej cielesnym popędom. Opis chłopów u Reymonta nie jest upiększony, stara się być realistyczny i wierny prawdzie. Zarazem zawiera elementy kontrowersyjne, skandaliczne obyczajowo. Jest to typowe dla naturalizmu w literaturze.
Kamizelka
Naturalizm w noweli Bolesława Prusa wyraża się poprzez realistyczne pokazanie życia ubogich mieszkańców Warszawy. Opis dramatycznych zmagań małżeństwa z chorobą męża i nędzy ludzkiej stanowi przykład naturalizmu w dziele. Autor, choć ubiera losy młodej pary w pewien rodzaj tragicznego romantyzmu, nie upiększa jednak opisu wyniszczenia organizmu, czy nędzy mieszkańców Warszawy.
Janko Muzykant
Naturalistyczny motyw w noweli Henryka Sienkiewicza stanowi dokładny opis sytuacji Janka i otaczającego go świata. Nie jest on upiększony ani romantyczny. Obraz stara się być jak najbardziej realny, odzwierciedla ludzi oraz ich stan emocjonalny. Janek postawiony jest wobec bezwzględnej, brudnej rzeczywistości pełnej ignorancji dla jego talentu.
Naturalizm – twórcy
Władysław Stanisław Reymont
Pisarz, prozaik i nowelista Młodej Polski. Jego twórczość reprezentowała realizm z elementami naturalizmu. Autor Chłopów, za których otrzymał Nagrodę Nobla. Naturalizm w dziełach Reymonta przedstawia się opisami pierwotnych zachowań mieszkańców wsi oraz brudnych i nieludzkich warunków w miastach. Nie jest to upiększony ani romantyczny obraz człowieka, a ujawnienie jego najniższych instynktów. Dobrym przykładem jest też obraz Łodzi z Ziemi Obiecanej. Brudne, niszczące najbiedniejszych miasto obrazowane jest tam właśnie w sposób naturalistyczny.
Gabriela Zapolska
Najbardziej charakterystyczna przedstawicielka polskiego naturalizmu, pisała komedie satyryczne, dramaty i powieści. Autorka min. Moralności pani Dulskiej. W swoich dziełach opisywała realia życia, nie upiększając ich. Często poruszała też tematy kontrowersyjne z punktu widzenia ówczesnego społeczeństwa. Ściągało to na Zapolską wiele krytyki, niemniej była przekonana o społecznej słuszności takiego działania. Naturalizm w swoich dziełach wyrażała m.in. poprzez realistyczne podejście do fabuły i głęboki rys psychologiczny postaci.
Stefan Żeromski
Jeden z najwybitniejszych pisarzy Polski, zwany „sumieniem narodu”. Opisując ciężką sytuację społeczną ludzi wykorzystywał elementy naturalizmu. Są one bowiem dramatyczne, skupiające się na boleśnie realnych szczegółach wyzysku i zniszczenia człowieka przez innego człowieka. Żeromski wykorzystywał naturalizm do kierowania uwagi odbiorcy na ważne kwestie społeczne oraz narodowe swoich czasów. To właśnie zapewniło mu jego przydomek.