Prometeusz był mitycznym tytanem, który wedle Greków ulepił ludzi z gliny i łez. Widząc słabość ludzkości, zaczął ją nauczać. Ostatecznie wykradł z Olimpu ogień, by podarować go swoim podopiecznym. Było to jednak wbrew woli Zeusa, dlatego też Prometeusz został ukarany. Przykuty do skał Gibraltaru, miał cierpieć wyjadanie ciągle odrastającej wątroby przez olbrzymiego orła. Poświęcił się dla dobra ludzkości. Postawę taką od jego imienia zwykło się nazywać prometeizmem.
Prometeizm – Definicja i cechy
Prometeizm to postawa etyczna, której głównym założeniem jest dobrowolne poświęcenie dla dobra danej grupy społecznej. W literaturze pojawiał się on już od czasów starożytnych, największą popularność zdobył jednak w romantyzmie. W każdej epoce przedstawiany jest nieco inaczej, zachowując jednak swoje podstawowe założenia. Cechami wyróżniającymi postacie prometejskie jest ich indywidualizm, głęboka wrażliwość oraz swoisty bunt przeciw niesprawiedliwości. Może być to sprzeciw zasadom, autorytetom, a nawet samemu bóstwu. Najważniejszym wyznacznikiem prometeizmu jest jednak dobrowolność poświęcenia jednostki dla dobra ogółu. Upodabnia je to więc do modelu bohatera romantycznego.
Przykłady prometeizmu
Konrad
Konrad w III cz. Dziadów jest przykładem prometejskiego buntu wobec Boga i rzeczywistości. Jak wrażliwy poeta, bohater wyraża chęć cierpienia za swój zniewolony naród. Nie ogranicza się on jednak tylko do woli politycznej walki z caratem. Zauważa całą niesprawiedliwość świata, ogrom panującego na nim zła i podporządkowania bezlitosnym prawom. To wzbudza ogromny gniew Konrada, któremu daje upust podczas Wielkiej Improwizacji. Tam też staje do walki z samym Bogiem, widząc w poetach twórców równych Jemu. Wyraża pogląd, jakoby sam potrafił ułożyć świat lepiej, ulżyć cierpieniom milionów. Daje wyraz skrajnego, indywidualistycznego geniuszu, poczucia misji. Jego postawa jest dobrowolnym, buntowniczym prometeizmem, choć podszytym pewnego rodzaju pychą. Dla dobra narodu gotów jest poświęcić nawet własne życie wieczne, jako wyraz ostatecznego oddania.
Tomasz Judym
Bohater powieści Stefana Żeromskiego Ludzie Bezdomni uosabia prometeizm w wydaniu pozytywistycznym. Doktor Judym nie poświęca się bowiem dla sprawy narodowej, a nawet nie ginie fizycznie. Dobro ogółu realizuje poprzez poświęcenie powołaniu, leczeniu osób najuboższych. W tym zachowaniu łatwo dostrzec porównanie do Prometeusza, pochylającego się nad słabą ludzkością. Cierpieniem, jakie przyjmuje na siebie Tomasz Judym, jest ubóstwo oraz odrzucenie osobistego szczęścia. Lecząc osoby z marginesu, nie będzie mógł bowiem podjąć intratnej praktyki dla warstw bogatszych. Całkowite oddanie sprawie wymaga również porzucenia planów małżeńskich z Joanną Podborską. Postawa Judyma wobec środowiska lekarskiego, nieczułego na stan higieny i zdrowia ludzi biednych, jest przejawem prometejskiego buntu wobec zdeprawowanego autorytetu. Decydując się na samotność, wyobcowanie oraz biedę doktor oddaje się całkowicie idei poprawy warunków życia swoich podopiecznych. Składa więc swoistą bezkrwawą, prometejską ofiarę.
Dr. Rieux
Postać z Dżumy Alberta Camusa. Doktor walczy z dziesiątkującą miasto Oran zarazą, mimo beznadziejności sytuacji. Nie poddaje się w obliczu szalejącej śmierci i do końca stawia opór chorobie. Robi wszystko, by ratować ludzi. Niestety, oznacza to dla niego wiele cierpienia. W trakcie epidemii postawa mieszkańców wobec niego powoli przeistacza się w nienawiść, nadzoruje bowiem izolację chorych. Dodatkowo Bernard Rieux traci coś ze swej wrażliwości, staje się nieczuły na widok śmierci. Jako osoba jest silnym charakterem, niepoddającym się przeciwnościom indywiduum. To stawia go w roli bohatera prometejskiego w klasycznym znaczeniu. Jego uparta walka z dżumą jest bowiem swoistym przejawem buntu wobec ludzkiego cierpienia. Chociaż choroba nie jest osobą, Rieux stawia jej opór niczym Prometeusz Zeusowi. Epidemia zostawia jednak w jego duszy blizny, które są przykładem poświęcenia dla dobra ogółu.