Aleksander Fredro tworzył w czasach romantyzmu, a na jego twórczość składały się przede wszystkim komedie obyczajowe – do najbardziej znanych należą Pan Jowialski, Zemsta oraz Śluby panieńskie, czyli Magnetyzm serca. Stworzył także bajkę Koguty, która opublikowana została w roku 1880. Utwór ten przemawia zarówno do starszych, jak i młodszych czytelników, dzięki wykorzystaniu zwierzęcych alegorii symbolizujących relacje oraz konflikty pomiędzy ludźmi.
Koguty – analiza i środki stylistyczne
Omawiany utwór jest bajką. Gatunek ten charakteryzuje stosunkowo niewielka objętość oraz żartobliwy wydźwięk. Główną cechą jest występowanie alegoryczności, ludzkie przymioty są często prezentowane poprzez bohaterów zwierzęcych, zazwyczaj na zasadzie kontrastu. Bardzo istotna jest także obecność morału przekazującego pewną uniwersalną prawdę, pouczenie lub przestrogę. Bajka zazwyczaj jest wierszowana, pod względem przynależności literackiej klasyfikuje się ją jako epikę – szczególnie jeśli mowa o bajce narracyjnej, takiej jak Koguty Aleksandra Fredry. Utwory epigramatyczne posiadają natomiast więcej cech zaczerpniętych z liryki.
Omawiane dzieło ma budowę ciągłą, autor nie zdecydował się podzielić treści na odrębne strofy. Całość liczy dwadzieścia sześć wersów. Intonacja jest dynamiczna i rytmiczna dzięki rymom w układzie parzystym oraz przerzutniom, przeniesieniom fragmentów wypowiedzi do następnych linii. W utworze obecny jest narrator, który jednak nie ujawnia swojej tożsamości, bezstronnie relacjonuje wydarzenia, które zaszły na podwórzu. Jego opisy uzupełniają liczne partie dialogowe (Na to oba, każdy sobie: – Przedrzeźniał się mej osobie. – Moi panowie – Indor powie…).
Akcja jest dynamiczna dzięki nagromadzeniu czasowników (biją, dziobią, drą) oraz dzięki onomatopejom (kukuryku). Wartkie tempo wydarzeń i emocjonalność odzwierciedlają także ekspresyjne wykrzyknienia (I dalej w czuby!, Hola!, Kukuryku!), jak również pytania – w tym te o charakterze retorycznym (Co rzec na to?, O co idzie, o co chodzi?). W utworze pojawiają się także porównania (biją skrzydła jak kańczugi). Bajki to utwory przeznaczone zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci, dlatego też język wypowiedzi nie może być przesadnie skomplikowany, a wszelkie środki stylistyczne zrozumiałe dla odbiorców w różnym wieku. Pomimo wyrazów archaicznych, Koguty są proste w odbiorze i zrozumiałe dla współczesnego czytelnika.
Koguty – interpretacja
Aleksander Fredro w omawianej bajce opowiada o konfliktach pojawiających się pomiędzy ludźmi, jednak robi to poprzez obsadzenie bohaterów w roli kogutów. Fabuła utworu jest stosunkowo prosta – tytułowe zwierzęta kłócą się pod kurnikiem. Powód ich starcia jest dość absurdalny, koguty wykrzyczały te same słowa w tym samym momencie. Nie biorą tego jednak za dowód zgodności, lecz za powód do dyskusji. Emocje stają się coraz bardziej gwałtowne, rośnie agresja i w końcu słowna utarczka przeradza się w krwawą bójkę, podczas której zwierzęta uszkadzają sobie dzioby czy wyrywają pazury, a ich pióra fruwają w powietrzu.
Przemoc chce powstrzymać indyk. Jest on większy od kogutów, ale też inteligentniejszy. Wśród mieszkańców podwórka uznawany jest za doświadczonego mędrca, rozstrzygającego spory oraz pomagający w rozwiązywaniu problemów. Nie kierują nim pierwotne, zwierzęce instynkty, lecz rozsądek oraz rozwaga, dobro kolegów. Przeczuwa, że kłótnia może zakończyć się tragedią, tłumaczy kogutom absurdalność ich zachowania. Przynależą do tego samego gatunku, więc tak samo się zachowują – wykrzykiwanie tych samych haseł nie jest przedrzeźnianiem, a jedynie znakiem ich wspólnej natury. Uświadamia im głupotę ich zachowania, ryzykują zdrowie i życie przez swój bezmyślny upór.
Indyk powstrzymuje się od wypowiedzenia końcowej refleksji, skłaniając tym samym czytelników do własnych przemyśleń. Fabuła jednak sama nasuwa pewne konkluzje. Mądry człowiek posiada zdolność trafnej oceny własnego zachowania, autorefleksji. Zanim rozpocznie konflikt, zastanowi się, czy rzeczywiście jest o co się kłócić, czy też jedynie szuka zaczepki, ujścia negatywnych emocji. Nierozważne osoby czują się sprowokowane jednym niewłaściwym słowem, podejrzanym zachowaniem. Roztropny człowiek, nawet jeśli ktoś się z nim drażni, potrafi powstrzymać się od odpowiedzi gdy wie, że nie jest ona warta awantury. Pewne kwestie lepiej jest przemilczeć, niż ryzykować naruszenie dobrych relacji międzyludzkich. Nie wyklucza to jednak asertywności – rozsądny człowiek natomiast potrafi ocenić, w jakie sytuacje się angażować, a czego unikać.
Podsumowanie
Koguty Aleksandra Fredry opierają się na pomyśle przedstawienia konfliktów międzyludzkich poprzez uosobienie zwierząt. Alegorie zwierzęce są zabiegiem charakterystycznym dla bajki, metafora taka jest czytelna także dla młodszych czytelników. Wiele literackich znaczeń przyjęło się w powszechnym języku oraz ludzkiej świadomości, np. pod postacią związków frazeologicznych – lis kojarzy się sprytem oraz chytrością, lew z odwagą i władzą, a sowa – z nieprzeciętną mądrością.