Wiersz „Powrót” Kazimiery Iłłakowiczówny wchodzi w skład tomiku „Połów”, który ukazał się w 1926 roku. Tematem wiersza jest powrót do przeszłości, wspomnienia o zdarzeniach i uczuciach, które już dawno minęły.
Powrót – analiza wiersza i środki stylistyczne
Wiersz należy do liryki bezpośredniej. O ty, że podmiot liryczny ujawnia się, świadczy powtórzony kilkukrotnie czasownik czasownik „wracam” w 1. osobie l.p. Utwór ma nieregularną budowę. Składa się z dwóch strof czterowersowych i jednej dwuwersowej. Wersy mają różną ilość sylab- od 14 do 20. jest to jednak wiersz dość rytmiczny, głównie dzięki parzystym i dokładnym rymom, np.: próżni – różni, szlochu – prochu, podboju – pokoju. Jedynie dwa ostatnie wersy zawierają rym niedokładny: jaśniej – baśni.
Budowa wiersza oparta jest na anaforze: ” wracam […] do małego ślepego pająka, do[…], do[…], a także na innych powtórzeniach, chociażby do kluczowego dla interpretacji wiersza słowa „wracam”. W drugiej zwrotce wiersza odnajdujemy jedyną w tekście przerzutnię; „Wracam z podboju/do tajni mysiej nory” . słowa te, będące literacką przenośnią, są bardzo istotne dla treści całego utworu. Nastrój wiersza budują epitety: „do prostych rzeczy”’ „do małego, ślepego pająka”, „mysiej nory” oraz metafory: :do drżących w słocie okiennic głośnego,gorzkiego szlochu”, „wracam z podboju do tajni mysiej nory”. W ostatnim wersie znajdziemy również porównanie: „wracam – jak smok znużony – do starej, starej baśni”. zastosowanie pauz i wielokropków podkreśla nastrój zadumy, rozmyślań i refleksji.
Powrót – interpretacja wiersza
Tytuł wiersza „Powrót oraz kilka razy powtórzony czasownik „wracam” jednoznacznie wskazuje na tematykę i myśl przewodnią utworu. Podmiot liryczny powraca. Skąd? Dokąd? Dlaczego i po co? Odpowiedzi na te pytania stanowią właśnie interpretację wiersza. Osoba mówiąca wraca „z zawiłej drogi zwycięskiej”, „z podboju”. Odniosła więc sukces, jej życie nie było pasmem klęsk, choć było zawiłe i trzeba było w nim stoczyć niejedną walkę.
Dokąd wraca podmiot liryczny?
Dokąd wraca podmiot liryczny? „do prostych rzeczy”, „do szpar ciekawych w podłodze”, „do strasznej śmierci dzięcioła”. To powrót do przeszłości, do świata dzieciństwa, do bezpiecznego domu rodzinnego. Powrót do świata, w którym największym nieszczęściem był „szloch drżących w słocie okiennic”, przygody jeża czy śmierć dzięcioła. Podmiot liryczny jest człowiekiem dojrzałym, który wie, czy jest trud, walka, zmęczenie i znużenie życiowymi problemami. Patrząc z perspektywy czasu, gdy człowiek doświadczył wiele i zna trudy życia, nawet zmartwienia z czasów dzieciństwa mogą być przedmiotem tęsknoty. A życie dziecka jest przecież takie ciekawe! Na każdym kroku spotyka coś, czego jeszcze nie zna: szpary w podłodze pełne zagadek, zwierzęta, których życie je frapuje, mysią norę w kącie pokoju, pyłki powietrza, które tańczą w próżni… Dziwi się, dlaczego sowy i nietoperze uciekają przed światłem dnia, dlaczego pająk jest taki mały i chyba ślepy… Zwraca uwagę na rzeczy tak ważne i nie wie, dlaczego dorośli ich wcale nie zauważają… Widzi nawet o, że smok, taki potężny, jest znużony, choć nie wie dlaczego, kiedyś na pewno się dowie.
Dlaczego i po co podmiot liryczny wraca do przeszłości?
Dlaczego podmiot liryczny wraca do przeszłości? Jest zmęczony trudną drogą, problemami, z którymi musiał się zmierzyć, życiowymi pojedynkami, które musiał stoczyć. Wraca więc, aby odpocząć, aby raz jeszcze poczuć magię dzieciństwa, przypomnieć sobie, jaką wartością jest bezpieczny dom rodzinny, prosty, nieskomplikowany świat. Wraca, aby znów zanurzyć się w świecie z zachłanną ciekawością dziecka, przypomnieć sobie, jaką radością może napawać człowieka penetracja świata i odkrywanie rzeczy nowych. Wraca do tego, co zna i kocha, choć tak bardzo się już oddaliło. Wraca „do starej, starej baśni”. Przecież trzeba mieć do czego wracać, aby nabrać sił na nowe życiowe potyczki i zmagania.
Świat obecny i świat przeszłości ukazane zostały w wierszu na zasadzie kontrastu Pierwszy jest pełen trudów i trosk, drugi jawi się podmiotowi lirycznemu jako arkadia, raj utracony. Nic więc dziwnego, że tak bardzo chce się do niego wrócić.
Główna myśl wiersza
Utwór Kazimiery Iłłakowiczówny prowadzi czytelnika nieuchronnie ku refleksji, że percepcja człowieka, jego patrzenie na świat, pojmowanie go i przeżywanie są bardzo odmienne w różnych okresach życia. Zupełnie inne sprawy będą przedmiotem naszego zainteresowania w dzieciństwie, inne w wieku dojrzałym, jeszcze inne pewnie na starość. Jednak dzieciństwo ma w sobie magię, nieodparty urok, za którym wszyscy tęsknimy i do którego chcielibyśmy powrócić. Tak samo, jak podmiot liryczny w wierszu „Powrót”. Czytając ten utwór, człowiek ma wrażenie, że napisała go poetka bardzo doświadczona i dojrzała. Kazimiera Iłłakowiczówna napisała wiersz „Powrót” w wieku 34 lat. Doświadczenie życiowe, przemyślenia i dojrzałe refleksje, jak widać, nie muszą wychodzić spod pióra człowieka starszego. To piękny wiersz, pełen nostalgii za rajem beztroskiego dzieciństwa.