„Psałterz Dawidów” Jana Kochanowskiego stanowi poetycką parafrazę biblijnej Księgi Psalmów. Ukazał się w 1579 roku w Drukarni Łazarzowej w Krakowie. „Psalm 91” przedstawia Boga, jako opiekuńczego ojca, który chroni człowieka przed wszystkimi nieszczęściami.
Psalm 91 – analiza utworu i środki stylistyczne
Psalm to liryczny utwór modlitewny, wywodzący się od pieśni religijnej. Jest utrzymany w podniosłym tonie, a jego adresatem zazwyczaj jest Bóg, rzadziej człowiek. Ze względu na tematykę, można wyróżnić m.in. psalmy dziękczynne, błagalne, pokutne, prorocze, pochwalne, patriotyczne, mądrościowe i dydaktyczne. „Psalm 91” składa się z dziewięciu czterowersowych strof. Został napisany jedenastozgłoskowcem. Pojawiają się rymy parzyste. Utwór należy do liryki inwokacyjnej. Podmiot liryczny nie zwraca się jednak do Boga, ale do człowieka, którego poucza na temat powierzenia swojego losu Stwórcy. Pojawiają się więc apostrofy („ciebie on z łowczych obierzy wyzuje”, „zachowa cię wiecznie”, „ciebie nie dosięże”, „nie dostąpi cię żadna zła przygoda”). Osoba mówiąca jest pobożnym kaznodzieją, który poucza czytelnika. Utwór należy do psalmów dydaktycznych.
Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana. Pojawiają się liczne metafory („w cieniu swych skrzydeł zachowa cię wiecznie, pod Jego pióry ulężesz biezpiecznie”, „stateczność Jego tarcz i puklerz mocny”, „będziesz po żmijach bezpiecznie gniewliwych i po padalcach deptał niecierpliwych; na lwa srogiego bez obrazy wsiędziesz i na ogromnym smoku jeździć będziesz”), epitety („łowczych obierzy”, „zaraźliwym powietrzu”, „puklerz mocny”, „strach nocny”, „dzień biały”, „miecz nieuchronny”, „ostry krzemień”, „lwa srogiego”, „ogromnym smoku”) i, ze względu na czas powstania, archaizmy („łowczych obierzy wyzuje”, „w zaraźliwym powietrzu”, „pod Jego pióry ulężesz”, „tysiąc głów polezę”, „przedsię”, „Bóg nawysszy”, „iż mię miłuje”, „lat szedziwych”). Obecne są także wykrzyknienia („Niech pewien będzie, pewien i zacności, i lat szedziwych, i mej życzliwości!”), przerzutnie oraz anafory, po cztery wersy rozpoczynają się spójnikami „i” oraz „na”.
Psalm 91 – interpretacja utworu
Utwór pełni funkcję dydaktyczną. Podmiot liryczny przekonuje, że człowiek powinien bezgranicznie zaufać Bogu. Stwórca jest opiekunem i obrońcą swoich wiernych wyznawców. Pomaga im w każdej, nawet najtrudniejszej sytuacji. Utwór otwiera łacińska sentencja „Qut habitat in adiutorio Altissimi”, oznaczająca w języku polskim: „Kto się w opiekę odda Panu swemu”. Bóg zostaje przedstawiony jako troskliwy ojciec, ale też sprawiedliwy sędzia, który nagradza wiernych za ich zaufanie. Podmiot liryczny wymienia kolejne nieszczęścia i problemy, w których człowiek może liczyć na pomoc Stwórcy. Bóg jest w stanie uwolnić wiernych z niewoli i uchronić od zarazy. Przypomina największego z rycerzy, dzięki któremu wierni nie muszą obawiać się nawet wojny. Osoba mówiąca wymienia największe ludzkie lęki. Człowiek jest słaby i kruchy, ale może czuć się bezpieczny, ponieważ Bóg zawsze jest przy nim. Stwórca chroni wiernych przed nieszczęściami w podróży i problemami w drodze. Wierni nigdy nie czują się więc samotni. Zawsze mają przy sobie Boga, który nie tylko stworzył świat, ale też wciąż o niego dba. Pomocnikami Boga są anioły stróże, które czuwają nad ludźmi na każdym kroku.
Człowiek, który zaufa Bogu nie obawia się niczego. Zachowuje spokój nawet w najbardziej przerażających okolicznościach. Podmiot liryczny odwołuje się do symboliki biblijnej. Przekonuje, że człowiek, który zaufa Bogu, nie da się skusić szatanowi. Osoba mówiąca wie, że wierny podejdzie bez strachu do węży, lwa i smoka, które w Biblii symbolizują zło i szatana. To wąż skusił Ewę i Adama do skosztowania owocu z drzewa poznania dobra i zła, co doprowadziło do wygnania ich z raju. Lew ma bogate znaczenie symboliczne, identyfikuje się go zarówno z dobrem, jak i złem. Często utożsamia się go z niebezpieczeństwem i kuszeniem przez szatana, o czym świadczy fragment Pierwszego Listu św. Piotra: „Bądźcie trzeźwi! Czuwajcie! Przeciwnik wasz, diabeł, jak lew ryczący krąży, szukając, kogo pożreć”. Smok w Starym Testamencie oznacza nieprzyjaciela Boga i siły chaosu. Pokonanie smoka symbolizuje wygraną dobra ze złem w Apokalipsie św. Jana. Człowiek, który ufa Bogu, nie obawia się szatana, ponieważ zawsze ma przy sobie potężnego Stwórcę.
Podmiot liryczny przekonuje, że Bóg pamięta o swoich wiernych sługach. Jest wdzięczny za ich cześć i zaufanie. Stwórca obejmuje człowieka opieką, nie tylko za życia, ale też po śmierci. Ziemska egzystencja jest tylko etapem, po którym następuje życie wieczne. Ludzkie ciało jest słabe, ale dusza – nieśmiertelna. Człowiek cnotliwy i wierny Bogu nie musi obawiać się Sądu Ostatecznego. Stwórca jest sprawiedliwym sędzią, który nagrodzi dobrych ludzi życiem wiecznym, a grzeszników skaże na potępienie. Psalm stanowi pochwałę miłosiernego Boga, któremu należy oddawać cześć.