„Śmierć pułkownika” to utwór o tematyce patriotycznej autorstwa polskiego wieszcza narodowego, Adama Mickiewicza. W wierszu przedstawiona jest śmierć bohaterki powstania listopadowego, Emilii Plater. Utwór powstał w roku 1832.
Śmierć pułkownika – analiza i środki stylistyczne
„Śmierć pułkownika” to poemat opisowy złożony z pięciu zwrotek. Pierwsze trzy zwrotki mają osiem wersów, czwarta zwrotka ma ich siedem, a ostatnia pięć. Wiersz został napisany dziesięciozgłoskowcem. Zawarte zostały rymy o układzie krzyżowym (przeplatanym). Układ rymów zostaje miejscami zaburzony, ponieważ niektóre wersy rymują się w sposób okalający bądź sąsiadujący.
Ze względu na narracyjny charakter opisu zdarzeń, utwór można zaklasyfikować jako lirykę z elementami epiki. Podmiot liryczny utworu pozostaje ukryty, a więc wiersz należy do liryki pośredniej sytuacyjnej. Opisuje on śmierć Emilii Plater i towarzyszące jej wydarzenia. Pod względem tematyki utwór należy do liryki patriotycznej. Wynika to z faktu, że wiersz dotyczy postaci Emilii Plater, bohaterki zrywu narodowego z lat 1830-1831. Utwór powstał niedługo po jego klęsce.
Utwór został napisany prostym, łatwym do zrozumienia językiem. Podmiot liryczny zdaje bowiem relację ze zdarzeń towarzyszących śmierci słynnej hrabianki. Ton utworu jest podniosły, oddaje powagę wydarzeń i sławi zasłużoną kobietę. Pojawiają się epitety takie jak: „głuchej puszczy”, „rota zielona”, „tłumy wieśniacze”, „wielkiej mocy i sławy”, „lud prosty”, „mundur strzelecki”, „stary żołnierz”, „rannym świtem”, „pastuszym tapczanie”. Nie są one wyszukane – nie służą celom ozdobnym a opisowym. Poeta zastosował przerzutnię, czyli przeniesienie części zdania do kolejnego wersu. W efekcie przykładowo pierwsze zdanie w wierszu rozciąga się na cztery wersy. Wzniosły nastrój potęgowany jest przez inwersję, czyli syk przestawny. Obecna jest anafora, czyli powtórzenie na początku wersów („kazał”). Pojawia się także wyliczenie („swój mundur strzelecki, / Swój kordelas i pas i ładunki”) oraz porównanie („on chce, jak Czarniecki, / Umierając, swe żegnać rynsztunki”). Zastosowano pytanie retoryczne – „Jakie piękne dziewicze ma lica? Jaką pierś?”. Koniec utworu jest bardziej dobity dzięki wykrzyknieniu – „Wódz Powstańców — Emilija Plater!”. W związku z tematyką utworu poeta wykorzystał słownictwo związane z wojskiem („rota strzelców”, „pułkownik”, „kordelas”).
Śmierć pułkownika – interpretacja
Romantyczny poeta, Adam Mickiewicz, wykorzystał w swoim wierszu rzeczywiste wydarzenia. Nawiązał do śmierci bohaterki powstania listopadowego, Emilii Plater. Urodziła się ona w roku 1806 w Wilnie w arystokratycznej rodzinie. Od najmłodszych lat inspirowała ją Joanna d’Arc, czyli Francuzka, która podczas wojny stuletniej z poświęceniem walczyła za swoją ojczyznę. Gdy tylko wybuchło powstanie listopadowe, młoda Emilia podążyła śladami swojego autorytetu i podjęła walkę. Była jedną z pierwszych osób, które inicjowały rozszerzenie powstania na Litwę. Kapitanka Wojska Polskiego zmarła na wsi z wycieńczenia spowodowanego czynnym zaangażowaniem w powstanie, tak jak zostało to przedstawione w utworze Mickiewicza. Miało to miejsce w grudniu 1931. Jednak w rzeczywistości bohaterka odeszła w dworze Ignacego Abłamowicza w Justianowie.
Utwór „Śmierć pułkownika” rozpoczyna się od obrazu umiejscowionej wśród drzew chaty leśnika. W środku niej umiera Pułkownik, czyli Emilia Plater. Przed chatą stoją strzelcy, straż, a także okoliczni mieszkańcy. Potem pojawił się także księża. Bardzo ważna jest tu rola „tłumów wieśniaczych”. Podmiot liryczny stwierdza, że zaangażowanie i przejęcie „prostego ludu” losami Emilii Plater świadczy o jej wartości. Skoro nie jest im obojętna, była dobrym i sławnym wodzem. Jej śmierć była poruszająca dla każdego. Zapłakali nawet żołnierze, którzy przez całe życie pozostawali niewzruszeni.
Przedśmiertnym życzeniem kobiety było zobaczenie swojego konia, a także otrzymanie atrybutów, które towarzyszyły jej w bohaterskiej walce – munduru, kordelasa, pasa, ładunków. Świadczy to o tym, że do samego końca zależało jej na losach ojczyzny i mimo złego stanu zdrowia czuła się Pułkownikiem. Jest ona w tym podobna do Stefana Czarnieckiego. Podmiot liryczny sugeruje, że Emilia Plater zasłużyła się dla kraju podobnie jak sam Czarniecki. Ta odważna kobieta zmarła za swoją ojczyznę. Nie oszczędzała się w walce i poświęciła wszystko, co miała. Zapracowała sobie nawet na miano „Wodza Powstańców”. Można powiedzieć, że wiersz Mickiewicza jest poetyckim pomnikiem tej bohaterki.
Co ważne, podmiot liryczny wypowiada się o Emilii Plater jak o mężczyźnie. Stosuje męską formę „Pułkownik”, zaimki w formie męskiej i czasowniki w rodzaju męskim. Dopiero w ostatniej zwrotce zostaje ujawnione, że w utworze nie chodzi o żadnego mężczyznę, a o wybitną kobietę. Taki zabieg podkreśla fakt, że płeć tej bohaterki była czymś wyjątkowym. Wówczas kobietom nie było łatwo walczyć, a co dopiero zajmować tak ważną pozycję jak Emilia Plater. Niestety, umiejętności i odwaga kobiet były marginalizowane, co jak pokazała Emilia Plater, było całkowicie niezasadne. Aby móc zrealizować swoją patriotyczną potrzebę walki za kraj, Emilia Plater musiała ściąć włosy i przebrać się w męski strój.