Jan Twardowski to najpopularniejszy współczesny poeta religijny. Tym, co wyróżnia jego poezję, jest bez wątpienia prostota przekazu, za sprawą której autor przemycał do swoich utworów ważne prawdy na temat życia i losu człowieka. W wierszu „Stwarzał” Twardowski podejmuje refleksję dotyczącą boskiego dzieła stworzenia.
Stwarzał – analiza utworu
Wiersz nie posiada strof ani rymów. Charakteryzuje się budową stychiczną. Utwór zaliczyć można do liryki pośredniej, ponieważ podmiot liryczny nie ujawnia się w jego treści. Jednym z zabiegów, które mają na celu podkreślenie tematu utworu, jest rezygnacja ze stosowania dużych liter. W ten sposób zapisany został jedynie wyraz „Bóg”, co pozwala na bezpośrednie wyróżnienie słowa na tle pozostałych wyrazów.
„Stwarzał” jest wierszem pochwalnym i dziękczynnym – podmiot liryczny opisuje świat stworzony przez Boga i podziwia efekty. W warstwie stylistycznej utwór przepełniony jest wyliczeniami, epitetami oraz porównaniami, które pozwalają na wierne zobrazowanie opisywanego pejzażu, dzieła Stwórcy. Opis ogromu boskiego dzieła dopełniony został metaforami pozwalającymi na odczytanie opisu w nieco głębszy, bliski refleksji religijnej, sposób.
Stwarzał – interpretacja utworu
Wiersz „Stwarzał” określić można bez wątpienia jako utwór o charakterze religijnym. Inaczej jednak niż w przypadku utworów dziękczynnych i modlitewnych, posiada prostą i przystępną formę. Podmiot liryczny przedstawia odbiorcy świat stworzony przez Boga. Opisuje nie tylko przyrodę, ale również poszczególne elementy, które się na nią składają. Dużą wagę przykłada do barw, kształtów i różnorodności – chcąc docenić kunszt boskiego projektu, nie zatrzymuje się na stwierdzeniach ogólnych.
Utwór rozpoczyna się od tezy, iż Bóg stwarzał świat na swój obraz i podobieństwo. Wszystkie akty twórcze miały więc na celu poznanie i odtworzenie samego siebie. Podmiot liryczny zwraca więc uwagę na barwy lekkie i spokojne, takie jak zieleń czy biel. Osoba mówiąca w wierszu docenia również pomysłowość Stwórcy i jego misterny plan:
żółta pliszka bo taką i o zmroku widać
Daje tym samym do zrozumienia odbiorcy, że na świecie nie pojawia się przypadkowość i wszystko stworzone zostało według spójnej koncepcji. Za sprawą lekkiej formy tak trudne rozmyślania stają się przystępne i trafiają do wyobraźni czytelnika. Podmiot liryczny zwraca uwagę na pomysłowość Boga również za sprawą opisu „jeża na brzegu lasu” czy „dowcipnych szparagów”. Świat prezentowany przez podmiot liryczny jest równocześnie zwyczajny i niezwykły – jego cudowność składa się z małych szczegółów. Dzięki temu, jak twierdzi podmiot liryczny, życie w stworzonym przez Boga świecie jest niezwykłą przygodą:
ktoś kto umarł przed chwilą wyleciał wesoły
koniec wszystkich spraw naszych wspaniale niejasny
Niespodzianki natury i otaczającego świata zaświadczają, zdaniem podmiotu lirycznego, o tym, że stworzony przez Boga świat jest niezwykły i jedyny w swoim rodzaju. Na potwierdzenie tej opinii opisuje poszczególne zwierzęta, których naturalne predyspozycje i sposób funkcjonowania w oczach podmiotu lirycznego dopełniają obrazu cudu stworzenia. Osoba mówiąca w wierszu nie zatrzymuje się jedynie na opisie barw i mieszkańców stworzonego świata. Zwraca również uwagę na księżyc, gwiazdę polarną, kulę ziemską, jaskinie oraz czas. Dzięki rozbudowanym porównaniom czyni ich opis zrozumiałym dla każdego. Wędrówkę księżyca porównuje do zmartwionego emeryta, gwieździe polarnej przydziela konkretne zadanie, natomiast „ogromna kula ziemska i świat nieokrągły” obrazuje zarówno kosmiczną, jak i zwyczajną dla człowieka, perspektywę. Podmiot liryczny zwraca również uwagę na to, że świat nie jest dokładną kulą; nie uznaje tego jednak za błąd czy niedopatrzenie, a raczej za wspaniały, boski zamysł.
Wspomniany w ostatnich wersach czas staje się jednym z głównych tematów rozmyślań poety. Odgrywa on największą rolę, jest nieubłagany i kształtuje życie. To czas sprawia, że życie człowieka jest niewiadomą – zmienia jego losy, otaczający świat oraz emocje. Za sprawą czasu nic na świecie nie może wydawać się pewne. Każde negatywne i pozytywne elementy życia mogą zanikać pod wpływem czasu, niezależnie od tego, czy będą to problemy, czy miłość. Podmiot liryczny opisuje świat stworzony przez Boga jako pełen harmonii i piękna. Wszystko, co zaobserwował, jest dokładnie takie, jakie powinno być. Poświadcza tym samym geniusz Stwórcy. W prostych słowach oddaje mu hołd.
Wiersz Jana Twardowskiego posiada bardzo pozytywny wydźwięk. Podmiot liryczny jest zachwycony otaczającym go światem. Jako baczny obserwator docenia wszystkie szczegóły, które tworzą go takim, jakim odbiera go człowiek. Myślą przewodnią utworu jest bez wątpienia obraz samego Boga-Stwórcy, który skonstruował piękne i przemyślane dzieło. Każdy boski pomysł jest pełen precyzji i kunsztu. Bóg prezentowany jest jako sprawny artysta i rzemieślnik. Wiersz „Stwarzał” to wyraz głębokiej wiary i zaufania w moc Boga. Nie został on zaprezentowany jako odległy i groźny. Wszystkie pomysły Stwórcy zbliżają go do człowieka, pokazują, iż ten, jak troskliwy opiekun, przygotował dla człowieka najlepszy i najpiękniejszy z możliwych światów. Poezja Twardowskiego daleka jest od przygnębiających wizji wiecznego potępienia czy kary za grzechy. Stanowi przykład spokojnej i radosnej wiary.