Franciszek Karpiński jest jednym z głównych przedstawicieli sentymentalizmu w Polsce. Poza pisaniem utworów lirycznych, realizujących założenia tegoż nurtu, tworzył on także wypowiedzi programowe (O wymowie w prozie albo w wierszu, 1782, O szczęściu człowieka. List do Rozyny, 1783).
Do 1780 roku poeta tworzył przede wszystkim sielanki. Wyrażał własne uczucia miłosne za pomocą urozmaiconej na swoisty sposób idylli. W wyniku wprowadzonych zmian stworzył cykl sielanek przełamujących schemat klasycystyczno-rokokowy (Laura i Filon). Stworzył także zupełnie nowy rodzaj liryki osobistej (Do Justyny). W jego twórczości dominowała tematyka miłosna, osobista. Jednakże poeta interesował się kwestiami społecznymi, politycznymi, ideologicznymi. Do napisania elegii Tęskność do kraju skłoniły go wydarzenia związane z konfederacją barską. I rozbiór Polski zaowocował utworem Pieśń dziada sokalskiego w kordonie cesarskim (stylizacja na ludowe śpiewy dziadowskie).
Karpiński inspirował się ideologią Jana Jakuba Rousseau. Jednakże nie zgadzał się z ślepą pochwałą natury (Mrówka, Do wolności). Po 1780 roku w jego twórczości można zaobserwować postępującą indywidualizację w zakresie kreacji podmiotu lirycznego. Monolog zostaje sukcesywnie zastępowany przez liryczne wyznanie. W 1784 roku powstała autobiograficzna elegia Powrót z Warszawy na wieś, w której poeta dał upust swojemu rozczarowaniu życiem na dworze Czartoryskich. Będąc pod wrażeniem twórczości ludowej, Karpiński napisał wiele erotyków (Pieśni światowe, Mazurek, Przypomnienie dawnej miłości, Pieśń pasterska do Zosi). Utwory te: mające charakter stylizacji lub parafraz folklorystycznych, posługujące się cytatem z poezji ludowej, przejmujące niektóre właściwe jej elementy formalne, motywy i nastroje. [Cyt. za: Literatura polska. Przewodnik Encyklopedyczny, tom I, s. 421.] stały się zapowiedzią prekursorskich dzieł, takich jak Duma Lukierdy, Żebrak przy drodze, Pieśń mazurska, w których autor z niezwykłą innowacyjnością przetworzył ludowe teksty. Ponadto należy zauważyć, że Karpiński był wrażliwy na krzywdę chłopską (krytyka feudalizmu). Prezentował postawę antymagnacką.
Wybitnym dziełem Karpińskiego były Pieśni Nabożne. Poeta pisał o tym dziele w liście do króla Stanisława Augusta: Składam przy podnóżku Tronu dzieło moje połączone. Są to Pieśni nabożne (jeżeli się zwierzchności będzie podobało) do śpiewania w kościołach dla pospólstwa (…). Według możności pieśni moje składałem w myśli pokazania ludowi ich powinności względem Boga i bliźniego: jak mają być cierpliwymi w przypadkach, ulegającymi rządowi i powołaniu i jak kochać Ojczyznę swoją, którą pod teraźniejszym rozumu i słodyczy panowaniem dopiero poznawać zaczęli. [Cyt. za: T. Chachulski, Franciszek Karpiński, wyd. DiG, Warszawa 1998, s. 73.]
W latach 1788-1792 w twórczości wybitnego poety znacząco dominowała tematyka społeczna i polityczna – mówi się więc o kolejnym nurcie poezji twórcy, obywatelskim. Do nurtu tego zaliczyć należy wiersze patriotyczne, dzieła publicystyczne, utwory dramatyczne (Czynsz, Bolesław III – tytuł po dwóch latach zamieniony na Judyta, królowa polska). Ponadto w twórczości poety można wyróżnić nurt moralizatorsko-dydaktyczny. Jednakże na tym polu Karpiński nie wypracował jasnego programu. W utworach z tej grupy naczelne miejsce zajmują przeżycia jednostki, przykazania postępowania nie są wyraźnie określone. Poeta wciąż odwołuje się do niezdefiniowanej cnoty.
Okres porozbiorowy nie obfituje w nowe utwory. Karpiński napisał Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta (charakter katastroficzny). Zajmował się w tym czasie również prozą moralizatorską (Rozmowy Platona z uczniami swoimi, 1802), pamiętnikarską (Historia mego wieku i ludzi, z którymi żyłem – wydano w 1844 pod tytułem Pamiętniki), historyczną oraz przekładami.
Karpiński stworzył nowy typ liryki, który stał w opozycji do modelu klasycystycznego. Skupił się, zgodnie z ideami sentymentalizmu, na uczuciach jednostki, osobistych przeżyciach, intymności. W związku z poruszeniem nowej tematyki twórca sięgał również po nowatorskie rozwiązania stylistyczne:
* odrzucenie retoryczności,
* zrezygnowanie z sztafażu mitologicznego,
* prostota formy,
* pieśniowy charakter konstrukcji,
* naturalność języka,
* odrzucenie antyklasycystycznych wzorców literackich,
* wielobarwność twórczości (sentymentalizm, preromantyzm, klasycyzm, folkloryzm).
Tomasz Chachulski, badacz twórczości Karpińskiego, wymienia następują cechy pisarstwa poety:
* związanie z prowincją,
* postacie związane z otaczającą twórcę rzeczywistością (czerpanie z życia),
* prostota i naturalność języka,
* kompozycyjna klarowność,
* innowacyjność w zakresie przywoływanych wzorców literackich,
* wyjście poza konwencje oświeceniowe,
* czerpanie z mieszczańskiej tradycji Lwowa oraz poezji ludowej,
* rytmiczność, śpiewność,
* łączenie kultury rodzimej z literaturą antyczną,
* stworzenie nowych wzorców zachowań, będących w opozycji do modelu życia sarmackiego i saskiego,
* inspiracja Janem Jakubem Rousseau i Janem Kochanowskim,
* indywidualizm twórcy,
* przeżycie jako prymarna kategoria estetyczna,
* idea oryginalności dzieła i wolności poety,
* postulat powrócenia do rodzimej literatury,
* etyka ważniejsza od estetyki,
*opisywanie doświadczeń zbiorowych (np. rozbioru Polski),
*kreowanie własnej biografii,
* emocje jako wyraz autentyzmu i świeżości.