Cierpienia młodego Wertera ukazały się w jesieni 1774 roku. Goethe miał wówczas dwadzieścia pięć lat. Utwór powstał w ciągu zaledwie kilku tygodni.
Sam autor pisze o swojej powieści: Historię pod tytułem „Cierpienia młodego Wertera”, w której przedstawiam pewnego młodego człowieka, obdarzonego głębokim, czystym uczuciem i prawdziwą zdolnością do refleksji, gubi się on w nierealnych marzeniach, podkopuje dociekaniami, aż ostatecznie zrujnowany wewnętrznie nieszczęśliwymi namiętnościami, szczególnie pewną miłością bez końca, pakuje sobie kulę w łeb. (z listu do G. F. E. Schonborna z 1 czerwca 1774 r.)
Zatem Cierpienia młodego Wertera to utwór o miłości i straszliwym uwikłaniu człowieka w sidła własnych uczuć, które wiodą go do katastrofy. Dzieło Goethego jest także stadium rozwojowym powieści psychologicznej, przedstawiającej człowieka, który z powodu wyniszczających go uczuć stopniowo traci kontakt ze światem.
Cierpienia młodego Wertera są powieścią epistolarną (w formie listów). Składa się na nią korespondencja kierowana przez Wertera do jego przyjaciela Wilhelma (adresatką tylko dwóch listów jest Lotta, a jednego Albert). Bohater zwierza się w nich ze swoich wszystkich, nawet najskrytszych porywów serca. Buduje wypowiedzi subiektywnie, tzn. przedstawia wydarzenia wyłącznie ze swojego punktu widzenia. Dlatego też utwór ten przypomina pamiętnik (w powieści rzeczywiście znajduje się jeden fragment pamiętnika Wertera). Dzieło Goethego składa się z dwóch ksiąg, w których narratorem-autorem listów jest tytułowy bohater. Pierwsza zawiera listy opatrzone datami od 4 maja do 10 września 1771 roku, zaś druga od 20 października 1771 do 6 grudnia roku 1772. Częścią księgi drugiej jest także dodatek Wydawca do czytelnika (znajdują się w nim listy z 12, 14 i 20 grudnia). Podział na dwie księgi odpowiada rozwojowi wydarzeń: pierwsza z ksiąg ukazuje bohatera w szczęśliwych chwilach, zwieńczonych uświadomieniem sobie przez niego konieczności opuszczenia ukochanej i wyjazdem, zaś druga – wzrastającą rozpacz zakończoną samobójstwem. W zamykającym księgę drugą dodatku Wydawca do czytelnika trzecioosobowy narrator przybliża ostatnie momenty życia Wertera, a także próbuje ocenić jego postawę. Kładzie jednak nacisk na autentyzm przeżyć młodzieńca, a nie moralizatorstwo.
Korespondencja Wertera zawiera szczegółową analizę motywów jego działania, począwszy od zakochania się w Lotcie, aż do popełnienia samobójstwa.
Cierpienia młodego Wertera poprzedzone są odautorskim wprowadzeniem:
Wszystkie szczegóły dziejów biednego Wertera, jakie tylko zebrać zdołałem, zgromadziłem skrzętnie i podaję wam tutaj, ufny, iż wdzięczni mi będziecie za to. Zaprawdę, niepodobna odmówić podziwu i miłości charakterowi jego oraz zaletom umysłu, a smutne koleje jego życia wycisnąć muszą łzę z oczu. Zacna duszo, odczuwająca te same, co on tęsknoty, niechże ci z cierpień jego spłynie w duszę pociecha i jeśli los zawistny lub wina własna nie pozwoliły ci pozyskać przyjaciela bliższego, niechże ci książka ta przyjacielem się stanie.
Pełni ono dwie zasadnicze funkcje: potwierdza autentyzm przeżyć Wertera, a także określa krąg odbiorców, do których skierowana jest powieść: mają być nimi ludzie posiadający zdolności empatyczne, a także osoby zagubione w świecie wyniszczających emocji.
W niektórych wydaniach Cierpień… umieszczone jest motto:
Takiej miłości każdy młodzian czeka,
tak być kochana chce każda dziewczyna;
czemuż w najświętszym z popędów człowieka
tkwi tak straszliwego cierpienia przyczyna?
W tych słowach Goethe sugeruje, że miłość może działać na człowieka destrukcyjnie.
Choć autor precyzyjnie opisał miejsce akcji, zwraca się do odbiorców książki słowami: czytelnik raczy się nie trudnić szukaniem wspomnianych tu miejscowości. Trzeba było zmienić znajdujące się w oryginale nazwy. Werter spędza czas w Wahlheim. Poza tym fikcyjnym miastem nie zostają wymienione żadne nazwy miejscowe – znane są one co najwyżej z pierwszych liter.