Na początku epoki romantyzmu Johann Wolfgang von Goethe stworzył pewien model literacki, który następnie zaczął przenikać do postaw życiowych młodych ludzi tamtych czasów. Werteryzm, bo o nim mowa, miał bardzo duży wpływ na kształtujący się wtedy romantyzm. Związany jest też z powstaniem bohatera werterycznego – jednego z archetypów postaci literackich.
Werteryzm – definicja i cechy
Werteryzm jest modelem postawy wzorowanej na głównym bohaterze Cierpień młodego Wertera Goethego. W literaturze objawiał się on pod postacią tzw. bohatera werterycznego.
Werteryzm charakteryzuje się niezwykłą emocjonalnością. Bohater werteryczny nie panuje nad własnymi emocjami, jest skierowany do wewnątrz siebie. Dokonuje ciągłej analizy własnych emocji, jest przy tym pogrążony w świecie fantazji i marzeń. Rzeczywistość nie przystaje jednak do jego zapatrywań, przez co staje się on osobą wyalienowaną. Czuje się niezrozumiany, oddalony od otaczających go ludzi. Jako samotnik ratunku szuka w przyrodzie, którą docenia i do której ucieka. Niemniej, niemożność pogodzenia emocji oraz wyobrażeń ze światem rzeczywistym pcha go do wewnętrznego cierpienia. Pchany skrajnymi emocjami, zazwyczaj wywołanymi przez zawód miłosny, popełnia próbę samobójczą. Jest to wynik przeświadczenia o braku sensu w działaniu,niemożności zmiany otaczającego świata oraz własnego położenia.
Z werteryzmem związana jest też koncepcja weltzchmerzu. Zwany chorobą wieku, polega na odczuwaniu straszliwego bólu istnienia. Objawia się on rozterkami egzystencjalnymi, przeświadczeniem o bezsensie życia.
Werteryzm – twórcy
Johann Wolfgang von Goethe
Twórca bohatera werterycznego, który zapoczątkował go dziełem Cierpienia młodego Wertera. Autor ten miał ogromny wpływ na ludzi swoich czasów, szczególnie młodych. Na fali popularności dzieła wielu mężczyzn zaczęło ubierać się w niebieski frak i żółtą kamizelkę, panie zaś imitowały strój Lotty. Przez Europę przetoczyła się również fala samobójstw, inspirowanych postawą Wertera. Główny bohater utworu to osoba emocjonalna, wewnętrznie rozdarta, przy tym bardzo inteligentna. Poczucie niezrozumienia przez społeczeństwo pcha go jednak ku wyalienowaniu i ucieczce w ostępy przyrody. Zakochuje się również w Lottcie, zaręczonej z innym mężczyzną. Tym samym staje w opozycji do przyjętych zasad społecznych, z którymi nie może się pogodzić. Przekonany o niemożności działania Werter, decyduje się na samobójstwo. Jest ono następstwem silnych emocji oraz biernej postawy, typowej dla werteryzmu.
Adam Mickiewicz
Polski wieszcz narodowy wykorzystał w swojej twórczości motyw werteryzmu, tworząc postać Gustawa w IV części Dziadów. Jest on postawiony w opozycji do księdza grekokatolickiego, którego bohater uważa za symbol racjonalizmu. Dzięki temu bardziej uwidacznia się jego werteryzm. Gustaw jest emocjonalny, nieszczęśliwie zakochany i skonfliktowany z zasadami tego świata. Nie reaguje na słowa kapłana, interpretując wszystko wokół siebie w indywidualny sposób. Pozostaje przy tym postacią bierną, przekonaną o bezsensie działania. Co ciekawe, Mickiewicz umieszcza w dziele ustęp sugerujący, że postawa jego bohatera ukształtowała się m. in. na podstawie lektury dzieła Goethego Cierpienia młodego Wertera.
Juliusz Słowacki
Kolejny z wieszczy narodowych również odwoływał się do werteryzmu w swoich dziełach. Przykładem jest tutaj dramat romantyczny Kordian. Tytułowy bohater w pierwszej części utworu przejawia cechy tego modelu literackiego. Jest nieszczęśliwie zakochany w starszej od siebie Laurze, rozdarty wewnętrznie i wyobcowany. Przeżywa również próbę samobójczą.Jako młodzieniec nad wiek dojrzały, przejawia cechy indywidualizmu. Jak widać są to cechy wręcz identyczne z Werterem, a więc i z bohaterami werterycznymi. Słowacki prawdopodobnie przelał część swoich osobistych doświadczeń w postać Kordiana, co czyni również z niego po części przedstawiciela walenrodyzmu. Sam jednakowoż nie był raczej przekonany o bezsensowności działania, co widać w dalszych częściach dramatu.