Powieść Stefana Żeromskiego Syzyfowe prace opowiada historię prób rusyfikacji młodzieży polskiej w zaborze rosyjskim. Sam tytuł nawiązuje przy tym do bezowocnej pracy mitologicznego Syzyfa – wysiłki zaborców idą bowiem na marne, a młode pokolenie garnie się do swoich narodowych korzeni. Pośród wielu postaci występujących na łamach powieści, możemy wyróżnić:
Marcin Borowicz
Syn Heleny i Walentego Borowiczów, główny bohater utworu. Jest postacią dynamiczną, początkowo obojętną wobec procesu rusyfikacji i na niego podatną. Jednak w wyniku obserwacji działań rusyfikatorów, a przede wszystkim postawy Bernarda Zygiera, Borowicz ostatecznie odnajduje w sobie narodowość Polską. W czasie trwania utworu Marcin dorasta, przeżywa swoją pierwsza miłość, poznaje przyjaciół i ostatecznie wyjeżdża na studia.
Andrzej Radek
Syn biednego fornala z Pajęczyn Dolnych. Dzięki protekcji i opiece nauczyciela Palusziewicza „Kawki” chłopcu udaje się zdobyć podstawowe wykształcenie. Dzięki temu może przystąpić do nauki w klerykowskim gimnazjum. Niestrudzenie dążący do celu, uparty, o ukształtowanych poglądach. Przyjaciel Borowicza oraz Zygiera, z którym znalazł porozumienie dzięki podobnym poglądom. Szykanowany ze względu na pochodzenie, przez bójkę prawie wydalony ze szkoły. Dzięki Borowiczowi karę zawieszono.
Bernard Zygier
Wydalony z warszawskiego gimnazjum za „nieprawomyślonść”, przyjęty do klerykowskiego gimnazjum w połowie siódmej klasy. Dojrzały emocjonalnie młody człowiek o silnych poglądach patriotycznych. Niezwykle zdolny, kształci się we własnym zakresie. W czasie pobytu w Klerykowie zakłada kółko samokształcenia. To dzięki niemu nie udają się próby rusyfikacji młodzieży w Klerykowie. Przyjaciel Andrzeja Radka. Wygłasza słynną recytację „Reduty Ordona” która wzbudzi patriotyzm w Borowiczu.
Prof. Rudolf Leim
Nauczyciel łaciny i gospodarz klasy pierwszej w Klerykowie. Z pochodzenia Niemiec, jego rodzina uległa jednak polonizacji. Należy do grona starszych nauczycieli, niezwykle sumienny i przestrzegający wszystkich zarządzeń władz rosyjskich. Postrach pierwszoklasistów, u których utrzymuje na lekcjach wzorową dyscyplinę.