Widzenie ks. Piotra – interpretacja

Jedną z najważniejszych scen w “Dziadach” Adama Mickiewicza jest ta, w której jeden z bohaterów, ksiądz Piotr, doświadcza niezwykłego widzenia. Pojawia się ono w trzeciej części dramatu. Jego widzenie jest przeciwieństwem Wielkiej Improwizacji Konrada, który wymagał od Boga odpowiedzi, ale jej nie otrzymał. Z kolei ksiądz Piotr pokornie służy Stwórcy, który postanawia udzielić mu odpowiedzi na wszelkie wątpliwości, dlaczego jego ojczyzna znalazła się w tak dramatycznej sytuacji. W widzeniu zakonnika pojawia się także wątek mesjanizmu i powodów, dla których Polska cierpi pod zaborami.

Ksiądz Piotr widzi męczeństwo młodzieży polskiej, masowo dręczonej, torturowanej i wysyłanej na Sybir. Wśród wywożonych przymusowo obywateli ksiądz Piotr dostrzega niezwykłe dziecko, będące Mesjaszem, którego imię brzmi “czterdzieści i cztery”. Liczba ta nie doczekała się właściwego odczytania i do tej pory prowadzone są spekulacje, co Mickiewicz chciał pod nią ukryć. Przywołana tu zostaje postać Heroda, który obawiając się utraty władzy i pragnąc uchronić swój tron w czasie, gdy na świat przyszedł Jezus, wydał rozkaz zamordowania wszystkich pierworodnych niemowląt w okolicach Betlejem.

W tej scenie Herodem jest imperium rosyjskie, zamordowanymi niemowlętami polska młodzież, natomiast Chrystusem jest niezwykłe dziecko, które uratuje ojczyznę. Historia Polski staje się więc w tym widzeniu nowym odczytaniem biblijnej historii narodzin Jezusa. Widzenie księdza Piotra tworzy więc fundamenty pod mesjanistyczną i martyrologiczną wizję Polski, jako zbawicielki innych narodów, której cierpienie ma być ceną za wyzwolenie innych narodów spod jarzma zła, jakim jest imperium rosyjskie. 

Wizja księdza Piotra wskazuje na to, że cierpienie i niedola Polski trwać będzie jeszcze przez dłuższy czas. Jego wizja jest wręcz apokaliptyczna, ukazuje chaos i upadek znanego porządku rzeczy. Widzi on tłum ludzi i sąd, odbywający się nad jakimś człowiekiem. Okazuje się sądzić ma go “Gal”. Cała scena porównana i odczytana być może jako sądzenie Jezusa przez Piłata – sędzia umywa ręce, a skazany bierze na siebie krzyż – w przypadku Polski rozumiany jako cierpienie, które przyszło do niej wraz z rozbiorami. Milczącym tłumem są zaś inne kraje Europy, które nie wspomogły Polski w momencie dokonywania jej rozbiorów.  Jednak tak jak w przypadku Jezusa, męki, które cierpi naród polski, mają swoje uzasadnienie – dzięki nim zbawione zostaną inne kraje, pozostaną wolne i chronione będą przed Rosją. Polska uznawała się bowiem za przedmurze chrześcijaństwa w Europie, ostatnie miejsce dzielące ją od barbarzyńskich krajów wschodu. Ksiądz Piotr doświadcza także wizji ukrzyżowania Polski, które jest dalszym ciągiem biblijnej metafory, jaką można wskazać w tekście. Jej bok zostaje przebity włócznią przez postać symbolizującą Rosję. 

Zakonnik obserwuje wędrującego skazańca, przejmuje go smutek nad jego losem, niestety nie może go uratować. Po śmierci narodu polskiego z rąk Moskala jego dusza ulatuje do nieba, a wszystko to obserwuje matka – wolność. Znacząca jest także postać bohatera, który ma Polskę uratować, bojownika, który narodzi się z jej krwi. Cała ta scena obrazuje losy Polski, jakie przepowiedział jej Mickiewicz. Co prawda poniosła ona klęskę z rąk Moskali, ale naród powinien wypatrywać swojego zbawiciela, wybitnej jednostki, która potrafiła będzie przywrócić mu wolność, godność i należną chwałę. Śmierć w wyniku przebicia włócznią oraz obserwująca to wszystko wolność są poetyckim zobrazowaniem momentu utraty niepodległości przez Polskę, która według autora jest równa praktycznie śmierci. Przepowiedziane jej jednak zostało zmartwychwstanie, tak jak miało to miejsce po męce Chrystusa.

Całe widzenie księdza Piotra jest metaforycznym przekazem historycznych wydarzeń, jakich doświadczył naród polski w trakcie utraty niepodległości. Chwile te zostały przez Mickiewicza porównane do historii męki oraz śmierci Jezusa na krzyżu. Polska i nieznany bohater reprezentują więc konającego na krzyżu Chrystusa i powracającego zza grobu Mesjasza, oprawcy skazańca to imperium rosyjskie, natomiast w milczących obserwatorach egzekucji rozpoznać można kraje zachodniej Europy, które nie zareagowały na gwałt zadany Polsce, ale dzięki jej cierpieniu mają uniknąć jej losu i dostąpić zbawienia, które zostanie osiągnięte dzięki jej poświęceniu i mękom, jakich doświadcza ona z rąk zaborców.