Stanisław Ignacy Witkiewicz, pseudonim Witkacy (ur. 24 lutego 1885 r. w Warszawie, zmarł śmiercią samobójczą we wsi Jeziory 18 września 1939 r.), jeden z najbardziej wszechstronnych i oryginalnych artystów XX wieku; pisarz, malarz, teoretyk sztuki, filozof.
Jedyny syn znanego malarza, krytyka i publicysty Stanisława Witkiewicza oraz nauczycielki muzyki Marii z Pietrzkiewiczów.
Stanisław wychowywał się w domu o głębokich tradycjach patriotycznych, goszczącym najwybitniejsze postacie epoki; wzrastał, pobierając wszechstronne, prywatne lekcje u znanych profesorów, zgodnie z koncepcją wychowawczą ojca, który był przeciwnikiem szkolnej edukacji, jako tłamszącej indywidualność. Już w wieku ośmiu lat ujawnił się talent literacki chłopca – pod wpływem lektury Szekspira pisał wówczas „komedie” (jak sam je określał), czyli pierwsze dziecięce dramaty. Witkiewiczowie mieszkali w Zakopanem – stolicy ówczesnego życia artystycznego – gdzie przenieśli się względu na zły stan zdrowia ojca pisarza.
Przez rok studiuje na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, ale pod namową ojca porzuca Akademię, by rozwijać talent indywidualnie. Jako młody człowiek odbywa liczne podróże (Petersburg, Wiedeń, Monachium, Włochy, Francję, Anglię), gdzie głównie rozwija zdolności malarskie i wiedzie życie młodego artysty.
W 1908 roku nawiązuje wieloletni romans z aktorką Ireną Solską. W 1910-11 pisze swoją pierwszą powieść (622 upadki Bunga, czyli demoniczna kobieta) opartą na wątkach autobiograficznych.
W 1914 roku, z powodu kryzysu psychicznego spowodowanego samobójstwem narzeczonej Jadwigi Janczewskiej, Witkacy bierze udział w wyprawie naukowej, kierowanej przez jego przyjaciela, antropologa Bronisława Malinowskiego, do Oceanii, gdzie jedzie w charakterze rysownika i fotografa. Wyprawę przerywa jednak wybuch I wojny światowej. Witkiewicz po powrocie w 1914 r. wstępuje do gwardii carskiej, narażając się na ostrą krytykę ojca. Podczas czteroletniego pobytu w Rosji powraca do studiów filozoficznych i malarstwa, poddając się dekadenckim i nihilistycznym nastrojom rosyjskiej inteligencji i arystokracji sprzed rewolucji.
Wraca do kraju w 1918 roku, gdzie wiąże się z formistami i rozpoczyna swoją twórczość dramaturgiczną. Powstaje m.in.: Maciej Korbowa i Bellatrix (1918), Nowa homeopatia zła (1918), Pragmatyści (1919) oraz Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia (1919) – kluczowe dzieło, w którym wykłada swoje poglądy na sztukę (teoria Czystej Formy).
Lata 1920-23 i następne to czas wytężonej pracy nad nowymi dramatami i pracami malarskimi, powstają m.in.: W małym dworku (1921), Gyubal Wahazar (1921), Metafizyka dwugłowego cielęcia (1921), Kurka Wodna (1921), Bezimienne dzieło (1921, publikacja 1962). W tym czasie odbywają się też pierwsze premiery jego dzieł – przyjęte nieprzychylnie przez krytykę. Autor wdaje się w liczne polemiki prasowe na temat swojej twórczości i teorii Czystej Formy. Pisze jednak dalej, powstają: Mątwa (1922), Nadobnisie i koczkodany (1922), Jan Karol Maciej Wścieklica (1922), Szkice estetyczne (1922), Teatr. Wstęp do teorii Czystej Formy w teatrze (1923), Wariat i zakonnica (1923), Janulka, córka Fizdejki (1923).
W 1923 roku Witkacy żeni się z Jadwigą Unrug. Kolejny rok jest przełomowy – powstaje Matka, jeden z najwybitniejszych dramatów Witkacego. W tym czasie artysta decyduje się porzucić ambitną twórczość malarską na rzecz zarobkowego tworzenia portretów.
Witkacy, jako twórca, czuł się niezrozumiały i niedoceniony, wręcz lekceważony. Odbierany raczej jako „genialny ekscentryk”, skandalista i prowokator, nie potrafił znaleźć sobie miejsca ani w sztuce, ani w literaturze tego okresu, wciąż jednak pisał. W 1934 roku kończy swój ostatni zachowany dramat Szewcy, nad którym pracował przez kilka lat. Dzieło zostanie uznane za jedno z jego najwybitniejszych osiągnięć. Zaczyna jednak przeżywać kryzys psychiczny, cierpi na depresję, ma myśli samobójcze.
W 1938 roku wraz z grupą przyjaciół powołuje w Zakopanem Towarzystwo Teatru Niezależnego i rozpoczyna prace nad dramatem Tak zwana ludzkość w obłędzie (dzieło nie zachowało się).
Gdy wybucha wojna, pisarz przebywa właśnie w Warszawie. Opuszcza stolicę, by udać się na wschód. Na wieść o wkroczeniu wojsk sowieckich do Polski, 18 września 1939 roku, we wsi Jeziorny, Stanisław Ignacy Witkiewicz popełnia samobójstwo.
Witkacy był artystą niezwykle wszechstronnym i twórczym, jednak z trzydziestu dziewięciu dramatów napisanych przez niego odnaleziono i wydano dwadzieścia jeden, pozostałe znane są jedynie z tytułów bądź fragmentów.
Wybrane dzieła literackie
Powieści:
622 upadki Bunga, czyli demoniczna kobieta (powst. 1911, pierwodruk 1972)
Pożegnanie jesieni (1927)
Nienasycenie (1930)
Jedyne wyjście (nieukończona, powst. 1932, pierwodruk 1968, pierwsza edycja krytyczna 1992)
Dramaty:
Juwenilia (utwory dziecięce):
Karaluchy (1893)
Odważna księżniczka (1893)
Maciej Korbowa i Bellatrix (1918)
Nowa homeopatia zła (1918)
Pragmatyści (1919)
Nowe Wyzwolenie (1920)
Mister Price’a (1920)
Tumor Mózgowicz (1920)
Oni (1920)
W małym dworku (1921)
Gyubal Wahazar (1921)
Metafizyka dwugłowego cielęcia (1921)
Kurka Wodna (1921)
Bezimienne dzieło (1921, publikacja 1962)
Mątwa (1922)
Nadobnisie i koczkodany (1922)
Jan Karol Maciej Wścieklica (1922)
Wariat i zakonnica (1923)
Janulka, córka Fizdejki (1923)
Matka (1924)
Sonata Belzebuba (1925)
Szewcy (1934)
Pisma estetyczne:
Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia (1919)
Szkice estetyczne (1922)
Teatr. Wstęp do teorii Czystej Formy w teatrze (1923)