interpretacje

Wisława Szymborska wielokrotnie zachwycała się światem, mnogością bytów, ich różnorodnością i brakiem możliwości objęcia ich ludzkim rozumem. Poetka uważała, że poezja nigdy nie będzie mogła stać na równi ze światem rzeczywistym, że pełna jest ograniczeń. Granicę światów tworzonych przez artystę stanowi kartka papieru. Dzieła są nietrwałe i stanowią jedynie marną kopię świata prawdziwego. Nigdy nie uda się poezji objąć świata w ogóle. Szymborska podejmowała różne tematy, przyjmowała wiele ról, pokazywała liczne punkty widzenia – zdawała sobie jednak sprawę, że świat jest nie do ogarnięcia i nie do opisania w całości.

Ten zabawny i ironiczny wiersz pochodzi z tomu Sól (1962). Trzymając się stylistyki tradycyjnego epitafium Szymborska napisała utwór o bardzo regularnej budowie, rymowany i rytmiczny. Pozwoliła sobie jednak na pewną wariację w obrębie stylu. Po pierwsze, napisała epitafium dla samej siebie, za życia. Po drugie, z definicji wynika, że epitafium miało sławić zmarłego, przypominać jego zasługi i pozytywne cechy charakteru. Tymczasem:

Wiersz „Monolog dla Kasandry” pochodzi z tomu Sto pociech (1967). Aby dokonać analizy utworu konieczne jest wytłumaczenie tytułu. Kasandra jest postacią znaną z Iliady Homera. Była córką Priama i Hekabe.

Wiersz „Dwie małpy Bruegla” pochodzi z tomu Wołanie do Yeti (1957). Aby zrozumieć utwór, trzeba w pierwszej kolejności wyjaśnić tytuł. Dwie małpy to tytuł obrazu niderlandzkiego malarza z XVI wieku, przedstawiającego dwie małpki siedzące w oknie i przywiązane do siebie za pomocą stalowego łańcucha. W analizowanym utworze podmiot liryczny przystępuje do ustnej części egzaminu dojrzałości, najprawdopodobniej z historii. Trzeba jednak pamiętać, że całość utrzymana jest w konwencji onirycznej, o czym świadczą już pierwsze słowa:

Wiersz „Cebula” pochodzi z tomu Wielka liczba (1976). Utwór jest formą filozoficznego eseju o istocie natury i człowieka. Koncept wiersza polega na zestawieniu ze sobą cebuli – symbolu prostoty – z człowiekiem – skomplikowanym i dzikim tworem. Wiersz rozpoczyna się od opisu tytułowej cebuli:

Szymborska wielokrotnie zastanawiała się nad fenomenem i złożonością świata. Poetka uważała, że rzeczywistość złożona jest z wielu różnych bytów. Jednocześnie nie wierzyła w możliwości poznawcze człowieka. Wielokrotnie poddawała w wątpliwość prawdziwość ludzkich sądów i tez. Cechowała ją postawa pełna pokory i uwielbienia wobec świata. Nie można zapominać, że nadrzędną kategorii estetyczną utworów poetki jest zdziwienie – a nawet zadziwienie nad jego niesamowitością.

Wiersz Kot w pustym mieszkaniu, według wielu jest jednym z najpiękniejszych i najbardziej wzruszających utworów poetki. Wiersz pochodzi z tomu Koniec i początek (1993) Mamy tu do czynienia z liryką bezpośrednią – liryką maski (podmiot liryczny wchodzi w rolę przedmiotu, zwierzęcia lub zjawiska). W tym wypadku podmiot liryczny jest kotem, którego właściciel właśnie umarł. Świat i uczucia są opisywane z perspektywy zwierzęcia. Trzeba zaznaczyć, że osoba mówiąca w wierszu konstruuje swoją wypowiedź za pomocą bezosobowej formy czasownika (wdrapywać, ocierać, zajrzało, sprawdziło). Jednak czytelnik nie ma wątpliwości, że to właśnie opuszczony kot opowiada swoją smutną historię.

Wiersz „Niektórzy lubią poezję” pochodzi z tomu Koniec i początek (1993) Analizując utwór nie sposób nie odwołać się do wiersza powstałego trzydzieści lat wcześniej, Radości pisania. Joanna Grądziel, literaturoznawczyni, pisała o Radości pisania następująco: Zapisana rzeczywistość została związana „łańcuchami znaków”, istnieje tylko „na rozkaz”, jest więc tymczasowa, zatrzymana w kadrze, gotowa rozpaść się w każdej chwili. Sztuka może przejąć antynomię czy hierarchię wartości świata realnego, zawsze pozostanie jednak od niego uboższa i wtórna, racja jest bowiem po stronie życia. [cyt. za J. Grądziel, Świat w pułapce wiersza (Autorefleksje a praktyka poetycka Wisławy Szymborskiej [w:] Radość czytania Szymborskiej, red. J. Illg, wyd. Znak, , Kraków 1996, s. 177.]

Wiersz „Miniatura średniowieczna” pochodzi z tomu Ludzie na moście. Podejmuje on jeden z typowych tematów poezji Szymborskiej, a mianowicie dyskryminację. Warto przytoczyć słowa Edwarda Balcerzana, literaturoznawcy: Nietolerancje kultury. Jej sezonowe szowinizmy. Style, które nakazują redukcję i rozwijają się dzięki umiejętności tłumienia (…). Poetka zastanawiająco często wraca do tego zjawiska. Często – jak na twórcę faworyzującego raczej różnorodność pytań  i odpowiedzi niż ich stałość. Gromadzi świadectwa dyskryminacji, przygląda się różnokształtnym postaciom banicji. Jest kronikarzem bytów wypędzonych. [Cyt. za: E. Balcerzan, W szkole świata [w:]J. Jarzębski, Cz. Miłosz, J. Łukasiewicz i inni, Szymborska. Szkice, wyd. OPEN, Warszawa 1996, s. 34.]

Poproszona przez jednego z czytelników Poczty literackiej o podanie definicji poezji, Szymborska napisała: Definicja poezji, w jednym zdaniu – ba. Znamy co najmniej 500 cudzych, żadna nie wydaje się nam dość ścisła i pojemna zarazem. Każda wyraża gust swojej epoki. Wrodzony sceptycyzm powstrzymuje nas przed podjęciem nowej próby określenia. Ale zapamiętaliśmy ładny aforyzm Carla Sandburga: „Poezja to dziennik pisany przez zwierzę morskie, które żyje na lądzie i chciałoby fruwać. Ujdzie przez chwilę?”.  [cyt. za: Radość czytania Szymborskiej, red. J. Illg, wyd. znak, Kraków 1996, s. 176.]