Cywilizacja znalazła wiele sposobów na oddawanie abstrakcyjnych idei. Wiele z nich stało się transcendentnie zrozumiałymi przez wszystkich, a ich znaczenia utrwalił się poprzez wieki. Takie przedstawienie nazywam alegorią.
Alegoria – definicja
Słowo alegoria pochodzi od greckiego allēgoréo – mówienie w przenośni. Rozumiana powinna być jako motyw posiadający dwupoziomową strukturę znaczeniową. Proc widocznego na pierwszy rzut oka, posiada ona również ukryty przekaz. Służy zazwyczaj do wyrażania idei i abstrakcyjnych pojęć w postaci obrazu. Jako taka różni się od symbolu swoim stałym znaczeniem. Symbol bowiem odczytywać można wielorako, w kontekście danego dzieła. Alegoria zawsze pozostaje taka sama, niezależnie od miejsca jej użycia.
Przykłady alegorii
Kostucha
Pochodząca ze średniowiecza alegoria śmierci. Była bardzo popularnym motywem zarówno w obrazie, jak również literaturze. Gości na wielu freskach, prowadząc uczestników dance macabre. Rodzima sztuka ukazała Kostuchę m.in. na kanwie Rozmowy mistrza Polikarpa ze śmiercią. Jako alegoria stanowi zarazem personifikację śmierci, gdyż nadaje temu zjawisku ludzkie kształty. Jest więc to obleczony całunem szkielet ludzki, noszący ze sobą kosę. Atrybuty Kostuchy są symboliczne i wskazują na rozumienie tej alegorii. Całun, czasami w postaci szaty z kapturem, to element pogrzebowy. Przykrywa się nim ciała zmarłych. Kosa, najważniejszy element tej alegorii, jako symbol zaczęła żyć własnym życiem. Związana jest m.in. z zarazami okresu schyłku średniowiecza. Śmierć bowiem kosi ludzkość niczym łany zboża, nikt nie jest w stanie uniknąć jej ostrza. Kościotrup jest łatwy do zrozumienia, oznacza ogólnie przemijanie i śmierć jako taką.
Obraz Kostuchy przetrwał nawet do dzisiaj, stając się ponadczasowym elementem kultury. Dobrym przykładem jego zastosowania może być postać Śmierci z serii książek sir Terr’ego Pratchetta Świat Dysku. Pokazany jest on tam całkowicie typowo, za wyjątkiem może specyficznie zapisywanego głosu. Innym przykładem może być użycie jej w gagach słynnej grupy Monty Pythona.
Bajkowe zwierzęta
Bajki zawsze były mocno przesycone alegoriami. Wymagała tego ich funkcja dydaktyczna. Najszerszym ich przykładem będą różnego rodzaju bajkowe zwierzęta. Są one zazwyczaj alegoriami jakiś ludzkich cech, przywar czy talentów. Już Ezop, grecki bajkopisarz z VI wieku p.n.e, posługiwał się nimi w ten sposób. Istnieje więc lis – przyjęty za alegorię sprytu i jako taki rozumiany nawet do dzisiaj. Osioł to upór, zresztą nie bez powodu. W naturze również bywa zwierzęciem trudnym do współpracy. Lew od niepamiętnych czasów stanowił alegorię władzy królewskiej, odwagi i siły. Żółw zaś powolności. Sowa, niegdyś towarzyszka bogini Ateny, przyjęła rolę alegorii mądrości. Widać to nawet w bajkach o Kubusiu Puchatku. Dzięki zastosowaniu alegorii w bajkach są one ponadczasowe i łatwe do zrozumienia.
Feniks
Pochodzący ze starożytności mityczny ptak ognia, który u kresu swego życia odradzał się w płomieniach. Legendy o feniksie oryginalnie pochodzą z Egiptu, rozprzestrzeniły się jednak na kulturę europejską dzięki Grekom i Rzymianom. W chrześcijaństwie uzyskał sens alegoryczny, symbolizował bowiem zmartwychwstanie, odrodzenie, a przez to Chrystusa. Symbol feniksa – ptaka, który spala się, aby odżyć, obecny jest do dzisiaj w literaturze, obrazie i filmie.
Temida
Grecka bogini sprawiedliwości. Przyjęła się w kulturze jako alegoryczne przedstawienie tego abstrakcyjnego pojęcia. Pomniki Temidy stawiane są do dzisiaj przed sądami, niekiedy można je również spotkać w innych miejscach związanych z wymiarem sprawiedliwości. Istotne są atrybuty dzierżone przez boginię, które same w sobie stanowią symbole i pozwalają rozpoznać jej znaczenie kulturowe. Pierwszym jest waga, którą należy tutaj odczytywać jako symbol sprawiedliwego sądzenia. Miecz to kara, którą sędzia wymierza w imieniu prawa oraz władza, którą sprawuje. Zazwyczaj Temida ma również zasłonięte oczy. Wiąże się to z dosyć rozpowszechnionym powiedzeniem: Sprawiedliwość jest ślepa.