Humor jest rzeczą trudną o zdefiniowania. Jednych śmieszy to, co dla innych wydaje się niekiedy wręcz odstręczające. Już Arystoteles starał się zdefiniować problem komizmu i tego, co go wywołuje. Uczeni, filozofowie i poeci aż do dzisiaj próbują uchwycić ten ulotny sens wywołujący uśmiech na ludzkich twarzach. Być może nigdy nie uda się określić, z czego wynika komizm jako taki, udało się jednak zdefiniować samo zjawisko.
Komizm – definicja i rodzaje
Jako taki, komizm jest kategorią estetyczną. Określa ona właściwości zjawisk wywołujących ludzki śmiech i ich okoliczności. Istnieje wiele teorii, skąd biorą się takie właściwości. Już Arystoteles interesował się tym problemem, stwierdzając, iż bierze się on z kontrastu między wyobrażeniem i rzeczywistością. W dzisiejszych czasach niektórzy uczeni wysnuwają również komizm z poczucia wyższości nad czyimś nieszczęściem, niekoniecznie tragicznym.
Podział komizmu
Komizm podzielić można na dwie formy:
- Elementarny – ma on wywoływać śmiech, radość i nie ma głębszego charakteru. Jego przykładem może być zabawna scena w dramacie, bez większych skutków dla fabuły.
- Złożony – komizm ten służy wywołaniu refleksji, głębszego zastanowienia nad kontekstem. Jest to dosyć trudna forma komizmu, wymaga ona bowiem pogłębienia tematu. Jej przykładem jest parodia.
Oprócz tego, komizm dzieli się również na trzy podstawowe rodzaje:
- Komizm sytuacyjny – jest to wywoływanie rozbawienia widza, poprzez przedstawianie mu ciągów zabawnych sytuacji i scen. Wymusza to na bohaterze postępowanie jeszcze bardziej potęgujące wrażenie komizmu.
- Komizm postaci – polega na odpowiednim doborze cech postaci w taki sposób, by wspólnie tworzyły charakter budzący rozbawienie. Często są to postacie tchórzliwe, lekko głupkowate i fajtłapowate. Postać taka wpada często w najróżniejsze przygody, podczas których ich charakter wywołuje śmiech.
- Komizm słowny – inaczej śmiech wywoływany słowem. Może on wynikać z kontekstu prowadzonego ze sceny dialogu, powiedzonek. Często taki komizm jest również wynikiem odpowiedniego zestawienia przeciwstawnych sobie słów lub też niepoprawnego ich używania. Wlicza się w to również ich przekręcanie.
Przykłady komizmu
Błaganie
Wiersz Juliana Tuwima jest doskonałym przykładem komizmu słownego. Użyte w nim wyrażenia złożone są w sposób, który ma wprawiać czytającego w śmiech. Efekt ten jest uzyskany poprzez zestawienia dalece od siebie odległe, a przy tym zrymowane. Samo brzmienie niektórych z nich również zawiera element komiczny. Jest coś interesującego w słowie wiercikuper. Interesującym zabiegiem komediowym jest również wyliczanie z pozoru prozaicznych rzecz i upraszanie Wszechmogącego Boga o uwolnienie od nich.
Świętoszek
Komedia Moliera posiada wiele rodzajów komizmu. Można by tu znaleźć przykład każdego z trzech i to nawet kilka. Już sam pseudonim głównego antagonisty Tartuffe to komizm słowny. Słowo to oznacza bowiem świętoszka, bohater zaś nie jest taki ani trochę. Wręcz przeciwnie, jest to postać wielce zdeprawowana. Następuje tutaj więc pojawienie się ironii w imieniu. Innym przykładem będzie komizm sytuacyjny w scenie, gdy Tartuffe próbuje uwieść Elwirę. Komedie znane są z grania właśnie tym rodzajem komizmu bardzo namiętnie.
Zemsta
Komedia Fredry mogłaby być rozkładana na wiele elementów, aby tylko ukazać każdy rodzaj użytego tam komizmu. Po pierwsze komizm postaci uosabiany przez Papkina. To interesujące indywiduum gra rolę wielkiego bohatera i zawadiaki, będąc przy tym tchórzem o niedużym jednak rozumie. Wywołuje on śmiech widza pokazami kolejnych „heroizmów”, czy próbami miłosnych podbojów. Nawiązując do tego, jest on też bohaterem komizmu sytuacyjnego. Straszna pomyłka, wynikająca z matrymonialnych perypetii bohaterów, jest kanwą wielu zabawnych scen. Zaangażowanie bohaterów w sytuacje tego typu wywołuje śmiech, którego kulminacją jest jednak dobre zakończenie. Komizm słowny widać zaś nazwiskach Rejenta Milczka i Cześnika Raptusiewicza. Ich nazwiska oddają bowiem najważniejsze cechy charakteru, co niejako wzbudza uśmiech.