Ojczyzna okrętem – interpretacja

Horacy był wybitnym, rzymski poetą antycznym, określanym mianem najsłynniejszego łacińskiego liryka. Jest autorem zbioru Pieśni – z jego pierwszej części pochodzi utwór Ojczyzna okrętem (Pieśń XIV). Dzieło w alegorycznej formie przedstawia potęgę Imperium Rzymskiego, nieugiętego nawet w obliczu zniszczeń oraz zbliżającej się kolejnej wojny.

Ojczyzna okrętem – analiza i środki stylistyczne

Horacy niemal do perfekcji doprowadził pieśń – gatunek, który charakteryzuje się melodyjnością oraz często towarzyszącymi treści interpretacjami muzycznymi, wykonywany zazwyczaj podczas różnorodnych uroczystości. Typowy jest także podniosły, a nawet patetyczny nastrój, sławiący osobę, ideę czy określone zjawisko. Ojczyzna okrętem mieści się właśnie w ramach tej formy. W Polsce najszerzej rozpowszechnione jest jego tłumaczenie autorstwa Ste­fa­na Go­łę­biow­skie­go.

Omawiany utwór ma budowę stroficzną, poeta podzielił go na pięć zwrotek, liczących sobie po cztery dziewięciozgłoskowe wersy. Odpowiednią intonację budują rymy, dynamiki nadają natomiast przerzutnie – przeniesienie fragmentu wypowiedzi do kolejnej linii wpływa na rytm oraz pozwala na zachowanie stałej liczy zgłosek w obrębie pojedynczego wersu. Podmiot liryczny nie ujawnia wprost swej tożsamości, jednak z uwagi na zbieżność wątków biograficznych oraz poglądów można podejrzewać, że jest nim sam Horacy. Jest to osoba, która kocha i szanuje rodzinny kraj, jest patriotą, który martwi się o przyszłość ojczyzny, pragnie wpłynąć na jej losy oraz na decyzje władców. Wypowiada się z zastosowaniem liryki inwokacyjnej, inaczej zwrotu do adresata, wykorzystując charakterystyczne dla tego typu narracji, liczne apostrofy (Zdrad­ne nur­ty, trzy­maj się por­tu!; O nawo, wra­casz na otwar­te mo­rze!;  zgub­nych wysp uni­kaj).

Omawiany wiersz cechuje się rozbudowaną warstwą artystyczną, mnogością środków stylistycznych. Cały utwór opiera się na koncepcji przedstawienia ojczyzny w sposób metaforyczny, pod postacią okrętu. Obiekt ten został poddany ożywieniu, nadano mu cechy istoty żywej (chełpi się, nie widzisz, strzeż się). Opis świata przedstawionego jest plastyczny oraz silnie oddziałujący na wyobraźnię czytelnika, a efekt ten budują liczne, obrazowe epitety (smagła sosna, zdradne nurty, afrykańska nawałnica, zdarte żagle, pontyjskie lasy, wzburzone fale, otwarte morze trwożny żeglarz) oraz porównanie (bez ste­ru ka­dłub dry­fu­je, ni­czym wrak się chwie­je na mo­rzu). Wypowiedź podmiotu jest silnie emocjonalna, a targające nim gwałtowne uczucia obrazują dynamiczne wykrzyknienia (Mo­rze!, Zdrad­ne nur­ty, trzy­maj się por­tu!), a także pytania retoryczne (Cóż czy­nisz?). Z uwagi na tematykę, pojawia się leksyka specjalistyczna związana z żeglarstwem (kadłub, nawa, maszt, reje, rufa).

Ojczyzna okrętem – interpretacja

Utwór opisuje wypłynięcie zniszczonego okrętu na otwarte, groźne morze – wydarzenie to obserwuje osoba mówiąca. Statek jest w opłakanym stanie, nie powinien opuszczać wybrzeża, jednak jest też nieugięty oraz nieustraszony, nie obawia się niebezpieczeństw i ostatecznie rusza w podróż. Niegdyś okręt budził powszechny podziw, był imponujący oraz trwały. Powstał z niezwykłego tworzywa, szlachetnego sosnowego drewna pochodzącego z pontyjskich lasów. Teraz jednak bardziej przypomina wrak, jest silnie uszkodzony.

Podmiot liryczny patrzy na wypłynięcie okrętu z trwogą, obawia się o jego losy oraz o przyszłość załogi. Pesymistycznie podejrzewa, że czeka go katastrofa, wszechmocni bogowie nie okażą litości oraz miłosierdzia. Swoimi radami stara się wspomóc żeglarzy. Poleca im, aby podejmowali przemyślane, rozsądne decyzje, kierowali statkiem mądrze i z rozwagą. Muszą także uważać na niszczycielskie wichry, wzburzone fale oraz czyhające wysepki.

W omawianym utworze, pod dosłownym opisem okrętu kryje się metafora ojczyzny Horacego, Imperium Rzymskiego, które podupadło z uwagi na toczące się wojny domowe oraz konflikty z innymi narodami.  Poeta, jako prawdziwy patriota, jest zmartwiony przyszłością swego kraju, swe rady kieruje w rzeczywistości nie do żeglarzy, a do osób rządzących. Pomimo troski, jest także pełen wiary oraz nadziei. Jest pewien, że Imperium nawet osłabione, kryje w sobie wielką moc i wciąż jest niepokonane. Musi jednak liczyć wyłącznie na siebie, nie warto jest zdawać się na łaskę lub niełaskę sojuszników. Wypłynięcie uszkodzonego okrętu symbolizuje gotowość ojczyzny do kolejnych konfliktów, mimo że wciąż nie udało się odbudować po poprzednich. Statek obrazuje bohaterską postawę, waleczność, heroizm oraz nieugiętość – jest niezatapialny, niezniszczalny.

Podsumowanie

Ojczyzna okrętem Horacego to pieśń inspirowana krwawą wojną domową w Imperium Rzymskim, która wybuchła w roku 44 p. n. e., na skutek śmiertelnego zamachu na Juliusza Cezara. Kolejnym władcą został Oktawian August, jednak Horacy zauważa, że jego autorytet był zachwiany, kraj został krańcowo wyniszczony konfliktem, a armia była zbyt mała oraz osłabiona. Była to sytuacja szczególnie niekomfortowa z uwagi na widmo kolejnej wojny, tym razem u greckiego wybrzeża.