Polska historia charakteryzuje się wyjątkowym skomplikowaniem i niejednoznacznością. Dzieje naszego narodu wielokrotnie stawały się obiektem rozważań specjalistów politycznych i historycznych, ale także literatów, którzy próbowali oceniać je przez pryzmat swojej wrażliwości artystycznej i indywidualnego patrzenia na rzeczywistość.
Wesele Stanisława Wyspiańskiego to wybitny dramat modernistyczny, którego głównym tematem jest ocena stanu społeczeństwa polskiego i narodu na przełomie XIX i XX wieku. Autor dokonał tej oceny patrząc na wesele inteligenta i chłopki, czyli przedstawicieli dwóch klas społecznych nastawionych do siebie niezbyt przyjaźnie. To nastawienie miało swoje korzenie w wielu wiekach wzajemnych krzywd i niechęci.
Bronowicką chatę zaczynają odwiedzać różnorodne postaci fantastyczne, z których jedne namawiają weselników do zgody i zjednoczenia się przeciw zaborcy, inne podsycają wzajemną nienawiść i burzą krew. Ma to swoje konsekwencje w zaprzepaszczeniu kolejnej szansy nie tylko na zjednoczenie, lecz także na zorganizowanie zwycięskiego powstania.
Wyspiański daje w ten sposób do zrozumienia, że Polacy są silnym narodem, jednak historia stosunków poszczególnych jego podgrup jest na tyle skomplikowana, że uniemożliwia ona zjednoczenie. Dopóki zaś naród nie będzie zjednoczony, będą na tym korzystać obce mocarstwa i zabory, w takiej lub innej formie, będą trwały nadal. Wyspiański jest bardzo surowy w swoich ocenach historii narodu polskiego, co można zauważyć po odbiorze Wesela. Większość współczesnych odbiorców była wzburzona po jego premierze, ponieważ autor dokonał czegoś, czego nikt wcześniej nie powiedział tak wyraźnie.
Na nieco inne aspekty historii narodowej zwracał uwagę Henryk Sienkiewicz w swojej trylogii. Pisał on ą jednak „ku pokrzepieniu serc” Polaków zdołowanych wieloma dekadami życia pod zaborami. Wybrał on chwalebne momenty z naszej historii i dał je jako przykład tego, że Polacy potrafili sobie poradzić w najgorszych nawet tarapatach, więc i koszmar zaborów kiedyś na pewno się wreszcie skończy. Powstanie Chmielnickiego, Potop Szwedzki czy wojna z Turkami to momenty, w których potęga Rzeczypospolitej została wystawiona na próbę, jednak przetrwała dzięki swoim odważnym i szlachetnym rodakom, którzy dla dobra ojczyzny byli w stanie poświęcić niemal całe swoje życie. Sienkiewicz zwraca więc uwagę na te momenty w historii Polski, które świadczyłyby na korzyść jego obywateli.
Literacka ocena dziejów narodu polskiego jest bardzo niejednoznaczna, bo też niejednoznaczne są dzieje same w sobie. Trudno ocenić tysiąc lat historii Polski. Prawda, żę bywały w nim momenty wielkiej chwały i potęgi, ale prawdą jest również to, że pochłonięci małostkowymi konfliktami wewnętrznymi, nie byliśmy w stanie stawić czoła prawdziwemu niebezpieczeństwu. Uważam, że tak jak każdy naród na świecie, mamy swoje zarówno dobre, jak i złe cechy. Ważne jest jednak to, by z historii umieć wyciągnąć wnioski i dążyć do jak największego dobrobytu dla wszystkich obywateli, a nie tylko dla siebie.