Wiersz „Pieśń o żołnierzach z Westerplatte” zaliczany jest do liryki patriotycznej, powstał w roku 1939 – najprawdopodobniej wtedy poeta przebywał w niewoli niemieckiej, pod którą dostał się prawie na początku wojny. Wart więc przywołać kontekst historyczny:
1 września 1939 r. o świcie, bez formalnego wypowiedzenia wojny, Niemcy zaatakowali wzdłuż całej granicy polsko-niemieckiej. Aby przekonać światową opinię publiczną, że to Polska jest agresorem, niemieckie siły specjalne dokonały wielu prowokacji granicznych, z których najgłośniejszą było rzekome zajęcie przez Polaków radiostacji w Gliwicach i nadanie z niej antyniemieckiej audycji. Ze względów propagandowych Hitlerowi szczególnie zależało na opanowaniu polskich placówek na terenie Wolnego Miasta Gdańska. Należała do nich między innymi Poczta Polska. Przez kilkanaście godzin broniona przez pracowników. Zaskoczeniem dla strony niemieckiej była skuteczna obrona polskiej składnicy tranzytowej na Westerplatte, gdzie wzmocniona kompania, dowodzona przez majora Henryka Sucharskiego, kapitana Franciszka dąbrowskiego, przez siedem dni opiera się przeważającym siłom niemieckim, wspartym ogniem ciężkiej artylerii pancernika „Schleswig-Holstein” i uderzeniami lotnictwa szturmowego. [cyt. za: Cz. Brzoza, Wielka historia Polski. Tom 9, wyd. Fogra, Kraków 2001, s. 263.]
Podmiot liryczny występuje w pierwszej osobie liczby pojedynczej, jednak pełni on rolę opowiadającego historię poległych żołnierzy. Zasadniczo jednak to żołnierze sami przedstawiają swoją historię – podmiot liryczny oddaje im głos już w drugiej zwrotce. Bohater liryczny (żołnierze) staje się więc także swoistym podmiotem lirycznym. Utwór opowiada o bohaterskiej śmierci obrońców półwyspu:
Kiedy się wypełniły dni
i przyszło zginąć latem,
prosto do nieba czwórkami szli
żołnierze z Westerplatte.
Polscy żołnierze wykazali się niebywałą odwagą i patriotyzmem. Walczyli w imię ojczyzny, nie zważając na swoje beznadziejne położenie (znaczna przewaga sił wroga) i ból. Zginęli z pieśnią na ustach i dumnie podniesioną głową. Zasadniczą zasadą konstrukcyjną utworu jest kontrast. Wojna zostaje przeciwstawiona naturze – która w porze letniej rozkwitała. Wtrącenia w nawiasach informujące o pięknie przyrody bardzo silnie odbiegają od krwawych pejzaży bitewnych. Ponadto uwidocznia się silny kontrast pomiędzy postawą żołnierzy, a sytuacją w której się znaleźli:
W Gdańsku staliśmy tak jak mur,
gwiżdżąc na szwabską armatę,
teraz wznosimy się wśród chmur,
żołnierze z Westerplatte.
Historyczne źródła podają, że polscy żołnierze nie mieli szans ze starciem z niemieckim wojskiem – liczniejszym i lepiej uzbrojonym. Obrońcy Westerplatte zostali zaskoczeni, nie spodziewali się tak szybkiego ataku. Mimo to nie przestraszyli się, wykazali się iście heroiczną postawą – gwizdali na armaty. Żołnierze wykazali się wielką odwagą i hartem ducha. Mimo, że polegli, spotkała ich pośmiertna nagroda – udali się do nieba. Symboliczną wydaje się scena, w której polegli wkraczają do raju żołnierskim, równym krokiem. Kontrast widoczny jest także w ilustracji życia po śmierci i walki na ziemi. Żołnierze dzielnie bronili Westerplatte, śmiertelnie ranieni bardzo cierpieli. Po śmierci czeka ich spokój na rajskich wrzosowiskach.
Bardzo ważna okazuje się ostatnia strofa:
Lecz gdy wiatr zimny będzie dął,
i smutek krążył światem,
w środek Warszawy spłyniemy w dół,
żołnierze z Westerplatte.
Żołnierze udali się za zasłużony odpoczynek do nieba. Tam będą żyć w chwale. Jednak cały czas patrzą z góry na swój kraj i ważna jest dla nich sprawa narodowa. Gdy zajdzie taka potrzeba, wraz z wiatrem zstąpią na ziemię i po raz kolejny uratują swoją ojczyznę.
Wiersz gloryfikuje polskich żołnierzy. Ukazuje ich jako osoby waleczne, odważne, wykazujące się heroiczną postawą. Zapewnienie, że polegli udali się do nieba, uwzniośla ich bohaterstwo. Jest także wyrazem hołdu złożonego wielkiej odwadze obrońców Westerplatte. Żołnierze mieli bronić się zaledwie jeden dzień, jednak przerwali aż tydzień. Ze względu na czas powstania można stwierdzić, że celem utworu było zachęcenie Polaków do podjęcia walki o ojczyznę poprzez przypomnienie heroicznego czynu poległych żołnierzy.
Pieśń o żołnierzach z Westerplatte – analiza utworu
Utwór ma budowę regularną. Składa się z sześciu czterowersowych strof. Występują rymy żeńskie (latem – Westerplatte) oraz męskie (dni – szli), dokładne (rany – polany) i niedokładne( pono – Batalionu), o układzie krzyżowym. Można wyróżnić następujące środki stylistyczne: epitety, refren, kontrast, wtrącenia, mowa niezależna (pieśń żołnierzy).