W twórczości wielu artystów odnaleźć można poetyckie opisy kobiecości. Bardzo często dotyczą one nie tylko wyglądu, ale i stanów emocjonalnych oraz sytuacji, w których opisywana kobieta się znajduje. Wisława Szymborska w swoim wierszu „Portret kobiecy” tworzy charakterystyczny obraz kobiecości – uwypukla jego cechy i swoistości oraz wskazuje, ile ról pełnić musi kobieta w czasie swojego życia.
Portret kobiecy – analiza utworu
Specyfikę kobiecej natury opisuje podmiot liryczny przy wykorzystaniu wielu określeń o charakterze oksymoronów. Za sprawą zestawienia przeciwieństw możliwe jest zatem naszkicowanie kobiecego portretu.
Wiersz ma formę nieregularną, zbudowany jest ze zdań pytających oraz oznajmujących, co nadaje mu naturalnego wydźwięku. Ostatnie cztery wersy układają się w dialog, którego założeniem jest uwypuklenie najważniejszych cech kobiecości.
Zakończenie wiersza uzupełnione zostało o charakterystyczne dla twórczości Szymborskiej wykorzystanie obecnej w języku frazy i rozbudowanie jej. Zwrot „na dobre i niedobre” przypominać może swoim brzmieniem fragment przysięgi małżeńskiej. Szymborska parafrazuje je, dodając do niego „i na litość boską”, które obrazować ma nie tylko stałość uczuć, ale i ukazywać kobiety, które muszą radzić sobie z wieloma rolami równocześnie.
Portret kobiecy – interpretacja wiersza
Utwór pisany jest z perspektywy obserwatora – stanowi wnikliwą analizę kobiecej psychiki. Już od pierwszych wersów czytelnik dowiaduje się, że kobieta charakteryzuje się przede wszystkim zmiennością. Tego, czego potrzebuje, jest przede wszystkim możliwość wyboru. Na zasadzie przeciwieństw („łatwe, niemożliwe”) poetka ukazuje specyfikę kobiecego myślenia.
Podmiot liryczny nie opisuje konkretnej kobiety – tworzy obraz uogólniony. Przedstawiana przez nią postać może mieć zupełnie różne oczy – czasem jasne, niekiedy ciemne, smutne lub przepełnione radością. Życiowe wybory kobiet również są odmienne – zarówno w kwestii dnia codziennego, planowania rodziny i relacji z mężczyznami. Poetka wskazuje, że wybory te zależne są od indywidualnych wyborów kobiet. Kwestie takie jak miłość czy przywiązanie również zależą od decyzji kobiety. Może być ona zarówno „pierwszą z brzegu” oraz „jedyną na świecie”. Kobieta prezentowana przez podmiot liryczny potrafi doskonale wchodzić w różne role – matki, kochanki, przyjaciela oraz żony. Posiada własne ambicje, które bardzo często wybiegają poza dom rodzinny, choć również on jest dla kobiety bardzo ważny.
Podmiot liryczny– posługując się przeciwieństwami – eksponuje szczegółowo cechy kobiecości:
Naiwna, ale najlepiej doradzi.
Słaba, ale udźwignie.
Zestawia tym samym cechy, które z jednej strony świadczą o słabości, z drugiej zaś o ogromnej sile kobiet. Szymborska posługuje się w swoim wierszu również bardzo wyraźnymi stereotypami, które funkcjonują w kulturze. Niekiedy podkreśla, że kobieta nie posiada „głowy na karku”, ani nie potrafi „zbudować mostu”; w innym miejscu zaznacza, że gdyby dokonała wyboru, potrafiłaby równocześnie zbudować most, jak i zaplanować wszystko bardzo precyzyjnie.
Podmiot liryczny pokazuje również, iż kobieta może czytać zarówno literaturę brukową jak i piękną. Przedstawiana przez Szymborską kobieta zawsze czuje się młodo – niezależnie od upływających lat dostrzega swoją wartość. Jedną z cech silnie eksponowanych przez podmiot liryczny jest kobieca wrażliwość, chęć opieki nad drugą istotą (wróbelkiem lub dzieckiem). Kobieta, za sprawą swojej zmienności, wymyka się nieco hierarchii, jaką ustanowili mężczyźni. Jeżeli chce, potrafi na siebie zarobić i wyruszyć w samodzielną podróż. Choć stereotypowo powinna być panią domu, nie stroni również od zabawy i przyjemności. Przedstawiona przez podmiot liryczny kobieta jest wyrozumiała i cierpliwa. Pełna jest przeciwieństw i stara się je pogodzić. Podmiot liryczny, poprzez pytanie retoryczne, stara się dociec, czy podwójna rola kobiety w świecie nie jest dla niej męcząca:
Ależ nie, tylko trochę, bardzo, nic nie szkodzi.
Ostatnie wersy potwierdzają zmienność kobiety i potrzebę możliwości wyboru. Nie musi ona, jak podkreśla podmiot liryczny, być w pełni racjonalna i przystająca do oczekiwań kulturowych. Kobieta może wybrać niewłaściwego mężczyznę („albo go kocha, albo się uparła”), może być przekonana do swoich racji i samodzielnie ponosić konsekwencje swoich wyborów. Ostatni wers:
Na dobre, na niedobre, i na litość boską.
swoją wymową podkreśla raz jeszcze, jak dużą rolę odgrywa w życiu kobiety wolność wyboru. Decyduje sama, czy będzie konsekwentnie trzymała się swojej decyzji niezależnie od okoliczności. Fraza „na litość boską” uwypukla zdecydowanie, ambicje i upór kobiety w dążeniu do swoich celów. Szymborska nie rysuje portretu jednolitego. Opiera swoją analizę kobiecości na skrajnościach, starając się wydobyć z niej najważniejsze i najbardziej specyficzne cechy. Choć ostatnie wersy wskazują na kobiecy brak zdecydowania jako główny element jej charakteru, podkreślone zostały również cechy takie jak oddanie, kierowanie się swoimi indywidualnymi wyborami oraz hart ducha.