„Bursztynowy ptaszek” to wiersz Tadeusza Różewicza z 1947 roku. Poeta opisał wszystkie etapy życia człowieka w sposób metaforyczny. W wierszu przedstawione są trzy ptaszki – bursztynowy, rubinowy i lazurowy – a każdy z nich symbolizuje inny czas w historii każdego człowieka.
Bursztynowy ptaszek – analiza wiersza
Rodzaj utworu i rymy w wierszu
„Bursztynowy ptaszek” składa się z trzech zwrotek, a każda z nich ma po pięć wersów. W utworze nie występują rymy, a liczba sylab w obrębie wersu jest różna. Utwór jest przykładem liryki pośredniej, w której podmiot liryczny się nie ujawnia.
Środki stylistyczne
Wiersz „Bursztynowy ptaszek” jest napisany prostym językiem, który nie zawiera zbyt dużej ilości środków stylistycznych. W utworze mamy do czynienia z anaforami – każda strofa rozpoczyna się słowem „jesień”, a drugi wers w każdej zwrotce rozpoczyna się od słowa „ptaszek”. W wierszu występują powtórzenia – czwarty wers w strofach brzmi: „z gałązki na gałązkę”, a w piątym wersie każdej zwrotki występuje słowo „kropla”. Innym ważnym środkiem stylistycznym są metafory, np.: „ptaszek bursztynowy przejrzysty”, „nosi kroplę krwi”. Obecne są też epitety, np.: „ptaszek bursztynowy”, „kroplę złota”, „ptaszek lazurowy”.
Bursztynowy ptaszek – interpretacja wiersza
Kontekst
Wiersz „Bursztynowy ptaszek” opisuje trzy etapy, które przechodzi każdy człowiek w swoim życiu – dzieciństwo, dorosłość i starość zakończoną śmiercią. Ma to związek z życiem Różewicza, który urodził się w 1921 roku, kilka lat po I wojnie światowej. Jego młodość była beztroska – zdobywał wiedzę i wykształcenie, rozwijał swoją pasję do poezji i literatury, cieszył się życiem i smakował je, jak tylko mógł. Jednak lata młodości i wczesnej dorosłości przypadły na II wojnę światową. Różewicz był członkiem Armii Krajowej. Był wielokrotnie odznaczany. W czasie wojny zginął jego brat Janusz, z którym Różewicz tworzył wiersze. Ostatnia strofa dotyczy śmierci, która porównana jest do spadającej kropli deszczu. Różewicz w listach do przyjaciół wielokrotnie podkreślał, że boi się zapomnienia. Tak, jak kropla deszczu jest zapomniana chwilę po upadku.
Nawiązania do romantyzmu
W „Bursztynowym ptaszku” widać inspirację epoką romantyzmu. Poeta wykorzystuje motywy i wzorce, które powstały i kojarzą się z epoką XIX wieku. Osoba mówiąca w wierszu to patriota, który walczył o ojczyznę w czasie II wojny światowej. Romantyczni poeci również nawiązywali do wojny o własny kraj i rozliczali naród z walki o niepodległość. Motyw zapomnienia może kojarzyć z Juliuszem Słowackim, któremu przez całe życie towarzyszyły podobne myśli. Słowacki zawierał obawy w swych utworach, np.: w „Hymnie o zachodzie słońca”. „Bursztynowy ptaszek” to krótkie streszczenie własnego życia, zbudowane w podobny sposób do utworu „Polały się łzy” Adama Mickiewicza. W utworze tym każda część życia podsumowana jest jednym zdaniem. Skupienie na przyrodzie, odbicie w niej swojego życia i nadanie jej cech ludzkich, takich jak współodczuwanie, również jest zaczerpnięte z epoki romantyzmu.
Piękna młodość
Pierwsza zwrotka związana jest z dzieciństwem i wczesną młodością podmiotu lirycznego. Ten beztroski czas symbolizuje bursztynowy ptak. Podmiot liryczny bawi się życiem, odkrywa, przeżywa i stara się nauczyć, jak najwięcej. Nie wie, że niedługo czekają go trudności i wydarzenia, które na zawsze zmienią jego życie i światopogląd. Póki co nie myśli o złych rzeczach, cieszy się tym, co ma i stara się wykorzystać swój młodzieńczy czas jak najlepiej. Bursztynowy ptaszek jest przezroczysty, co symbolizuje szczerość, niewinność, czystość i dobroć. W dzieciach nie ma przecież zła, dzieci są dobre, wesołe i kochane. Ptaszek przenosi z gałązki na gałązkę kroplę złota – jest to młodzieńcza chęć działania, zapał do zmiany świata na lepsze, którym dzieli się z innymi rówieśnikami. Młodzi ludzie wierzą, że mogą zmienić rzeczywistość i mają plan na lepsze życie. Są przekonani, że mogą wszystko, świat jest ich, są nieograniczeni.
Tragiczna dorosłość
Druga strofa to opis dorosłości podmiotu lirycznego. To czas, kiedy pogląd na świat jest już dojrzały i ukształtowany. Osoba mówiąca w wierszu ma swoje przekonania, o której jest skłonna walczyć i bronić ich. Jednak ptaszek przestaje być bursztynowy i przezroczysty. Staje się rubinowy, a z gałązki na gałązkę przenosi kroplę krwi. Dzięki temu możemy identyfikować podmiot liryczny z poetą – wiemy, że dorosłość Różewicza przypadła na czasy wojny, w której przelało się wiele krwi niewinnych osób. Podmiot liryczny nie miał możliwości, by spędzić wczesną dorosłość tak, jak powinno się to robić – znaleźć pracę, założyć rodzinę, wychowywać dzieci. Zamiast tego musiał nauczyć się funkcjonować i żyć w świecie opanowanym przez wojnę. Rubinowy ptaszek to symbol końca beztroski i bezpieczeństwa. Zbliża się zło. Świetlistość ptaszka to chwała bohaterom, którzy poświęcili życie za obronę ojczyzny. To oni są światłem narodu, który walczy w ciemności o swoje. Dzięki bohaterskim śmierciom milionów osób, ludzie mieli szansę iść dalej przez życie.
Niepokojąca starość
Ostatnia strofa opisuje lazurowego ptaszka, który umiera. Jest to związane ze starością i śmiercią osoby mówiącej w wierszu. Lazurowy, inaczej niebieski, to symbol nieba, do którego podmiot liryczny ma nadzieję trafić po śmierci. Wierzy, że żył na tyle dobrze, by znaleźć się po śmierci niedaleko Boga. Ptaszek nie przenosi nic z gałązki na gałązkę. Po jego śmierci zaczyna padać deszcz, a pojedyncze krople przypominają łzy. Podmiot liryczny ma nadzieję, że nie zostanie całkowicie zapomniany przez następne pokolenia. Wierzy, że ktokolwiek będzie przy nim w momencie śmierci, będzie pamiętał o nim jeszcze przez wiele lat. Osoba mówiąca w wierszu boi się, że będzie tak ulotna, jak ten padający deszcz, który może być jedyną wylaną za nim łzą.
Jesień jest doskonałą metaforą życia ludzi. Rozpoczyna się kolorowo, a różnobarwne liście zdobią świat. Jest jeszcze ciepło, nie pada, pogoda rozpieszcza. Jednak kolejne dni, to coraz więcej chłodu i zimna. Nadchodzi prawdziwa jesienna aura, a z nią smutek, żal i melancholia. Jesienią się wspomina i podsumowuje kolejny rok życia, ponieważ właśnie ta pogoda sprzyja takim refleksjom.