Nauki płynącej z utworu należy domyślić się z kontekstu. Tematem bajki jest napadnięcie silniejszych (wilki) na słabszego (jagnię). Jagnię i wilcy to bajka zwierzęca – zwierzęta są obrazem ludzkich zachowań i cech. Co ważne, końcówka fleksyjna w wyrazie „wilcy” tym dobitniej sugeruje, żeby zwierzęta potraktować osobowo.
Bohaterowie utworu prowadzą dyskusję na temat uniwersalnych praw rządzących rzeczywistością. Rozważania te mają charakter uniwersalny i można je z powodzeniem odnieść do świata ludzi. Utwór jest pesymistyczny. Pokazuje, że zasadami porządkującymi świat jest siła, przemoc, bezprawie. Jagnię nie ma szansy z wilkami, musi zginąć – bo takie jest prawo natury. Jest bezradne, nie może sprzeciwić się niesprawiedliwości. Jest słabsze, musi ponieść klęskę. Okazuje się, że silniejszy zawsze wygra, a jego (złe) uczynki znajdą jakieś usprawiedliwienie.
Bajka ta jest nietypowa. Po pierwsze, morał występuje już na początku:
Zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie.
Po drugie, jest to dość oryginalny morał. Nie mówi on o zalecanej postawie, nie pokazuje, jak się zachować. Informuje o odwiecznym prawie rządzącym światem (silniejsi wygrają), jednak nie pochwala go.
Badacze wskazują, że bajka ta była później odczytywana w kontekście historycznym. Wilkami byli zaborcy, niesprawiedliwie rządzący na polskich ziemiach. Polacy mieli występować w roli jagnięcia. Nie wiadomo jednak, czy poeta tworzył swoje dzieło z myślą o tak konkretnym odczytaniu.
Jagnię i wilcy – analiza utworu
W bajce występują archaizmy (zawżdy, nadybali). Wcześniej zwrócono uwagę na użycie końcówki fleskyjnej -cy, co miało sugerować osobowy charakter. Zakończenie to dziś nie jest spotykane. Utwór zalicza się do bajek epigramatycznych – jest krótki. Składa się z czterech wersów po 13 sylab każdy. Występują rymy żeńskie, dokładne, parzyste. Narrator ukryty jest za dialogami i opisem sytuacji. Nie wyraża swoich sądów wprost.