Julian Tuwim był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli grupy literackiej Skamander. Omawiany wiersz autora, Śmierć, pochodzi ze zbioru Czyhanie na Boga, wydanego w roku 1920. Utwór wywodzi się z pierwszego etapu twórczości Tuwima, jednak nie porusza typowych dla niego kwestii – afirmacji życia, biologizmu czy witalizmu. Opowiada natomiast o nieszczęśliwej miłości oraz wpływie silnego uczucia na życie człowieka.
Śmierć – analiza i środki stylistyczne
Utwór jest zbudowany harmonijne, regularnie i jest stosunkowo krótki. Wyodrębnionych zostało sześć zwrotek, liczących sobie po trzy wersy. Charakterystyczny jest paralelizm składniowy, powtarzanie się jednego z wersów w każdej ze strof (Mój Boże…). Jest to wtrącenie, westchnienie, fragment ten kreuje odpowiedni nastrój, a także nadaje określony rytm. Określoną intonację narzucają rymy żeńskie w układzie przeplatanym.
Zastosowana liryka ma charakter pośredni, osoba mówiąca jest wyłącznie narratorem, relacjonuje odbiorcy sytuację liryczną – spotkanie nieszczęśliwie zakochanych bohaterów. Pojawia się także monolog kobiety, która zwraca się do swojego kochanka, wykorzystując czasowniki w pierwszej osobie, zarówno liczby pojedynczej, jak i mnogiej, a także czasowniki w trybie rozkazującym (będziemy, zamknę, zostań). Z liryki inwokacyjnej zaczerpnięto apostrofy, bezpośrednie zwroty do adresata (mój miły Narzeczony, mój jedyny, mój Boże). Mężczyzna jest określany jako Narzeczony, a słowo pisane jest wielką literą – zabieg ten podkreśla oddanie kobiety. Ortografia i interpunkcja pełnią w wierszu ważną rolę, liczne wielokropki budują nastrój zadumy i refleksji, wyrażają żal i rozgoryczenie bohaterów. Zaduma zmienia się we wzburzenie, co symbolizują powtórzone wykrzykniki (Mój Boże!!!), atmosfera jest dynamiczna, melancholia zostaje zastąpiona przerażeniem, gwałtownymi emocjami.
W wierszu ograniczona została liczba środków stylistycznych, warstwa artystyczna jest stosunkowo minimalistyczna, większy nacisk położony został na zabiegi graficzne. Świat przedstawiony i sytuację liryczną przybliżają czytelnikom przede wszystkim obrazowe epitety (ciemna noc, niepodzielne szczęście, miły Narzeczony).
Śmierć – interpretacja wiersza
Utwór opowiada o spotkaniu dwóch osób – pozornie zakochanych, a jednak nieszczęśliwych. Schadzka ma miejsce jesienią, kiedy to pogoda skłania do melancholii, głębokich refleksji, wybudza z ukrycia smutek i żal. Tożsamość bohaterów lirycznych nie jest znana, są oni anonimowi, dzięki czemu wiesz ma wydźwięk uniwersalny, a odbiorcy mogą się z nim utożsamiać. Romantyczna randka odbywa się pomiędzy ludźmi, którzy nie mają prawa darzyć się uczuciem.
Podmiot liryczny nie przywołuje powodów wprost, być może narzeczeni pochodzili z różnych warstw społecznych bądź zwaśnionych rodzin. Kobieta otrzymała od milczącego ukochanego mroczny bukiet, złożony nie z tradycyjnych róż, lecz z tuberozy, tajemniczego kwiatu kwitnącego nocą. Zazwyczaj uznawany jest za roślinę urodziwą, w pewnych kulturach pełniącą rolę afrodyzjaku, w wierszu jednak wyczuwalny jest od niego przerażający zapach śmierci. Ten kontrast tworzy mroczną, przygnębiającą atmosferę, przytłaczający nastrój.
Kobieta wypowiada się w formie monologu, nie otrzymuje od mężczyzny żadnych odpowiedzi, nie może nawiązać z nim kontaktu, choć przecież wyznaje mu miłość. Sugeruje to, że jest mu całkowicie oddana, być może jest stroną bardziej zaangażowaną w relację. Nie chce dopuścić do jego odejścia, boi się samotności, dlatego próbuje zamknąć drzwi, odciąć się od zewnętrznego świata. W utworze pojawia się jednak nieznana, metafizyczna siła, która jej to uniemożliwia, ciągnie za drzwi w drugą stronę. Tytuł wiersza sugeruje, że siłą tą jest śmierć, która nieodwracalnie i nieubłaganie rozdzieliła kochanków. Tuwim zasięgnął więc do tradycji romantycznych. W tej epoce, miłość była zazwyczaj opisywana jako uczucie nieszczęśliwe, które zamiast radości, przynosi człowiekowi tylko ból i cierpienie, powoduje gorzkie rozczarowania, pozostawia po sobie tylko smutek i żal. Równie charakterystyczna jest nieokreślona, metafizyczna siła, działająca wbrew bohaterom lirycznym – w utworze jest to prawdopodobnie śmierć, a w czasach romantycznych mówiło się o fatum.
Zakochani są straceni, z góry na przegranej pozycji – jakichkolwiek działań nie podejmą, ich historia i tak skończy się tragicznie. Są bezwolni, zdani na łaskę lub niełaskę losu. Pomimo to, miłość jest ważnym uczuciem w życiu człowieka, pozwala mu przeżyć je w pełni, poznać całą paletę uczuć – także tych negatywnych. Romantyczny obraz miłości nie skupia się na fizycznej namiętności i doznaniach zmysłowych, lecz na duchowym połączeniu ludzkich dusz.
Podsumowanie
Omawiany wiersz opowiada o nieszczęśliwej miłości i niespełnieniu zakochanych. Śmierć rozdziela kochanków na wieku, kończy marzenia i burzy plany na przyszłość, jednocześnie skazując bohaterów na wieczną tęsknotę i niekończący się ból. Dzieło można interpretować wielorako. Może być to także wyłącznie fantazja kobiety dotycząca mężczyzny, który zmarł już dawno temu, a opisywane spotkanie jest wyłącznie wspomnieniem. Nie wiadomo też, czy śmierć przychodzi znienacka, czy została przez bohatera zaproszona poprzez próbę samobójczą.