Beata Obertyńska to polska poetka dwudziestolecia międzywojennego, autorka kilku zbiorów wierszy, która nigdy nie związała się na stałe z żadną grupą literacką. Jej twórczość charakteryzował osobisty charakter, zbliżony do personalnego wyznania. Obertyńska jest autorką wiersza Strych, w którym porusza kwestie związane z ludzką pamięcią oraz jej zawodną naturą, która z czasem zaciera wspomnienia człowieka, a tym samym jego tożsamość.
Strych – analiza i środki stylistyczne
Utwór ma regularną, uporządkowaną i klasyczną budowę. Poetka zdecydowała się podzielić go na trzy strofy, z których każda liczy sobie po cztery wersy. Wiersz napisany został trzynastozgłoskowcem, formą o wielowiekowej tradycji w polskiej literaturze. Rytmikę i melodyjność buduje zastosowane rymów w dwóch układach – krzyżowym i okalającym, a także przerzutnie – niezgodność składniowo-intonacyjna, dynamiczne przeniesienie części zdania do kolejnego wersu.
W utworze występuje liryka pośrednia, typu opisowego, podmiot liryczny nie ujawnia się, nie wyraża swoich poglądów pierwszoosobowo – brak jest jednoznacznych i wystarczających przesłanek pozwalających na utożsamienie osoby mówiącej z samą autorką. Przemyślenia o refleksyjno-filozoficznym charakterze prezentuje w postaci opisu tytułowego strychu. Atmosfera dzieła jest sentymentalna, melancholijna, wyrażone jest to na przykład poprzez interpunkcję – wielokropek symbolizuje niedokończoną myśl, urwane zdanie.
Warstwa stylistyczna jest dosyć rozbudowana, z uwagi na opisowy charakter wiersza, występują liczne środki obrazujące sytuację liryczną i świat przedstawiony. Należą do nich przede wszystkim epitety (puste gniazda, żałosne przebudzenie, strych mroczny, słoneczna kropla, wypłowiałe cienie, spaczone klepki) oraz porównanie, prezentujące główną tezę dzieła (Pamięć jest jak strych mroczny). Zabiegi te sprawiają, że utwór oddziałuje na wyobraźnię odbiorcy. Poetka wykorzystuje także metafory, aby nadać wypowiedzi mniej bezpośredni charakter (zastojem i ciszą w kątach pełnych starzyzny nasiąkają cienie, przypomnień nietoperze pod belkami wiszą czekając na żałosne w zmierzchu przebudzenie…, krzywd dawno przebaczonych puste gniazda osie w kłębki się bibulaste pozwijały w kątach). Te fragmenty tekstu to również inwersje, zastosowany szyk przestawny powoduje, że wiersz jest bardziej dynamiczny i mniej jednostajny. Nie brakuje także wyliczeń, które zwracają uwagę czytelnika na określone zagadnienie (wypłowiałe nadzieje – okulałe wzloty, puste puszki z zachcianek, złudzeń i powideł).
Strych – interpretacja wiersza
Pamięć jest motywem, który w poezji Beaty Obertyńskiej pojawia się nader często, było to dla niej zagadnienie ważne, o osobistym znaczeniu. Jej wiersz Strych jest w całości metaforą ludzkiej pamięci, pojęcie abstrakcyjne próbuje przybliżyć odbiorcy za pomocą opisu zjawisk namacalnych, dostrzegalnych oraz przedmiotów materialnych.
Tytułowe pomieszczenie wywołuje w osobie mówiącej sprzeczne uczucia, szeroką paletę emocji i refleksji. Z jednej strony, strych sprawia wrażenie mrocznego, ciemnego i nieprzyjaznego. Jest to miejsce, do którego człowiek boi się wejść, nie wiedząc co tam znajdzie i kogo zastanie. Strych nie jest w najlepszym stanie, nikt o niego nie dba – rzeczy są połamane, pokryte grubą warstwą kurzu, a klepki na podłodze wypaczone, jak gdyby wszyscy zapomnieli już o jego istnieniu. Z drugiej jednak strony, wywołuje wspomnienia, powrót do przeszłości, choć tylko w myślach, wywołuje uśmiech, przypomina o chwilach szczęścia i radości, o których na co dzień nie pamiętamy. Pozwala na nowo poczuć choć część pozytywnych emocji, ożywić osoby, których już nie ma na świecie.
Wydaje się, że strych symbolizuje pamięć osoby, która wiele w życiu przeszła, jest doświadczona, prawdopodobnie już zaawansowana wiekiem. Nie chce już rozwijać swoich marzeń, złożyła je w zamkniętych workach, czas na ich realizację przeminął bezpowrotnie. Podmiot liryczny niejednokrotnie powołuje się na pustkę, co może oznaczać, że pewne wydarzenia zatracają się, wspomnienia są wyblakłe, brakuje w nich życia, intensywności i koloru. Jest to też pamięć kogoś, kto nie czuje potrzeby ich odświeżenia, jest pogodzony z przeszłością i nie chce do niej powracać, woli ją w postaci uśpionej, zakurzonej i cichej. Jest to przesłanka to założenia, że uczucia przedstawione w wierszu są zbliżone do emocji samej Obertyńskiej – która przeżyła wojnę, zaznała cierpienia i była świadkiem wielu tragicznych wydarzeń.
Dla człowieka łatwiej jest, gdy pewne sytuacje i wspomnienia pozostaną w ukryciu, aby na nowo nie wywoływać bólu. Czasami jednak na nowo budzą się, często nocą, przypominając o przeszłości.
Podsumowanie
Beata Obertyńska wielokrotnie w swoich dziełach powraca do tematu pamięci, być może z uwagi na doświadczenia II wojny światowej, która na dobre zapisała się w jej tożsamości. Pamięć jest jednym z filarów człowieczeństwa – nasze wspomnienia w dużej mierze identyfikują, kim jesteśmy, jakie umiejętności posiadamy i jakie są nasze poglądy. Pozwalają wrócić do szczęśliwych chwil z przeszłości, ale też dręczą sumienie minionymi błędami lub tragicznymi wydarzeniami. Symbolicznie porównać ją można do strychu, na którym część rzeczy pokrywa kurz, stają się niepotrzebne i zapomniane. Znajdują się tam też rzeczy, których już nie chcemy, lecz nadal zalegają w jakimś kącie i nie możemy się ich pozbyć.