Czesław Miłosz, polski poeta współczesny, prozaik, eseista, tłumacz oraz laureat Nagrody Nobla, był autorem m.in. zbioru wierszy Ocalenie, opublikowanego w roku 1945, który wchodził w skład większego cyklu – Świat. Poema naiwne. Omawiany wiersz, Z okna, wywodzący się z tego zbioru, kreuje bajkowy, poetycki obraz Europy – bezpieczny, spokojny, lecz nierealny w ówczesnych czasach. Wizję tę przedstawiono z perspektywy ojca, opowiadającego historię swojemu dziecku.
Z okna – analiza i środki stylistyczne
Omawiany wiersz przypomina bajkę, krótki wierszowany utwór opowiadany zazwyczaj dzieciom, niejednokrotnie kończący się morałem – pojawiają się typowe dla tego gatunku wyrażenia (Za polem, lasem i za drugim polem…). Złożony jest z trzech zwrotek, liczących sobie po cztery jedenastozgłoskowe wersy. Rytmu nadają rymy w układzie krzyżowym. Budowa jest więc regularna, harmonijna oraz dynamiczna, dzięki wykorzystaniu przerzutni.
Zastosowana liryka ma charakter pośredni – podmiot liryczny nie ujawnia się, nie można go zidentyfikować. Przytacza, relacjonuje czytelnikom sytuację – ojca, który opowiada swojemu dziecku historię o Europie. Sam jednak nie angażuje się w wydarzenia, nie uczestniczy w nich.
Czesław Miłosz z bajki zaczerpnął nie tylko określone wyrażenia, ale także bogactwo środków stylistycznych oraz metaforyczny wydźwięk treści. Świat przedstawiony został plastycznie, w sposób barwny i oddziałujący na wyobraźnię. Ożywiają go liczne epitety (białe lustro, gęsie pierze, dnie jasne, ogromna woda, kolorowe miasta), wzbogacone rozbudowanymi porównaniami (jak nitki srebra plotą się strumienie i gór księżyce, niby gęsie pierze; nurza się w morzu jak tulipan w misie; to Europa w dnie jasne całą widać jak na dłoni). Tempo wypowiedzi budują wyliczenia, przykuwające uwagę do wybranych elementów rzeczywistości (mieszkanie ludzi, psów, kotów i koni). Przenośnego charakteru nadają natomiast metafory (ogromna woda białym lustrem lśni się; I gór księżyce, niby gęsie pierze, to tu, to ówdzie zaściełają ziemię), także te oparte na zaskakujących kontrastach (Europa… dymiąca jeszcze po wielu potopach).
Z okna – interpretacja
Pod postacią bajkowej opowieści opowiadanej dziecku przez ojca, autor przedstawił idealistyczną wizję Europy, obserwowanej niby ukradkiem, z tytułowego okna. Wizja ta ma przenośny, barwny oraz nieco nierzeczywisty charakter, dostosowany do wieku słuchacza i silnie oddziałujący na wyobraźnię. Dziecko nie potrzebuje na własne oczy widzieć krain i zjawisk, może stworzyć sobie opisywany świat we własnych myślach.
Kontynent jest z trzech stron oblany ogromną wodą, otaczają go rozległe oceany i liczne morza – jest jak zanurzony w misce kwiat, złoty i drogocenny, niczym szlachetny kruszec. Barwa ta symbolizuje olbrzymią wartość, jaką niesie Europa dla bohatera lirycznego, jest jego rodzinnym domem, skąd pochodzi oraz gdzie się wychowywał i dorastał. Jest miejscem jednoczącym różnorodne kultury, gdzie każdy może znaleźć miejsce dla siebie oraz poczuć się jak u siebie, nikt nie jest wyobcowany. Ojciec wspomina także w o wojnach, nie pomija tego smutnego aspektu i nie zapomina o konfliktach zbrojnych z przeszłości. W opisywanej wizji jednak panuje upragniony powszechny pokój, kontynent odbudowuje się, odradza po wyniszczających, okrutnych walkach. Po wielu trudnych latach, staje się miejscem bezpiecznym, schronieniem dla ludzi, ale też ich towarzyszy – zwierząt. Widoczna jest harmonia społeczeństwa z przyrodą. Natura w zgodzie koegzystuje z dorobkiem cywilizacyjnym. Okazałe budowle – zamki, mosty czy obronne wieże, będące pracą ludzkich rąk, są przecinane długimi rzekami, czy monumentalnymi łańcuchami górskimi, pokrytymi śniegiem.
Obserwowana niby z lotu ptaka Europa przypomina baśniową krainę. Opowieść ta dla dorosłego czytelnika może jednak wydawać się naiwna. Dzieci nie są świadome zagrożeń oraz niebezpieczeństw, postrzegają świat w sposób wyidealizowany. Dopiero z wiekiem nabierają życiowego doświadczenia oraz wiedzy, które odsuwają bajkowe wizje na dalszy plan oraz sprawiają, że zaczynamy dostrzegać rzeczywistość taką, jaka jest, ze wszystkimi zaletami i wadami. Wiersz jest także ucieczką od wydarzeń II Wojny Światowej, kiedy to Europa nie przypominała miejsca zjednoczonego, gdzie każdy znajdzie dla siebie azyl, a wręcz przeciwnie – ziemia ta była świadkiem eksterminacji całych grup kulturowych oraz narodowości, wsiąkała w nią krew zabijanych żołnierzy oraz cywilów.
Podsumowanie
Wiersz Z okna wchodzi w skład większego poematu, w którym treść poszczególnych składowych jest ze sobą powiązana. Opowieść o bajkowej Europie inspirowana jest dzieciństwem na wsi, czasami spokoju oraz beztroski. Znaczącą rolę w tym utworze, ale także w innych dziełach cyklu Świat. Poema naiwne, pełni ojciec poety, z którym to odbywał pierwsze w życiu podróże. Jest też oderwaniem od tragicznych realiów II Wojny Światowej, kiedy to Miłosz był jak wiele innych osób, świadkiem okrucieństwa, śmierci oraz zatracenia zasad moralnych.