Dante Alighieri jest autorem „Boskiej komedii” powstałej prawdopodobnie na początku XIV wieku. Poetycki utwór można uznać za syntezę i opis myśli średniowiecznej filozofii oraz przedstawienie współczesnego autorowi świata. Dzieło stanowi zapowiedź renesansu, ponieważ łączy cechy średniowieczne oraz odrodzeniowe.
Motyw wędrówki
Poeta, który początkowo dużo grzeszył i prowadził rozwiązłe życie, chciał się nawrócić. Wydarzenia te są ukryte pod alegorią lasu, z którego nie potrafi się wydostać. Przychodzi do niego Wergiliusz, słynny rzymski poeta, który na prośbę ukochanej Dantego Beatrycze ma oprowadzić go po piekle i czyśćcu. Przewodniczką mężczyzny po niebie jest sama kobieta. Dzięki temu Alighieri ma możliwość poznania struktury zaświatów i tego, jak to funkcjonuje.
Wędrówka w „Boskiej komedii” ma charakter alegoryczny. Podróż mężczyzny ma wymiar wizyjny, duchowy. Jest to ukazaniem przypuszczeń i niepokojów autora związanych z sytuacją średniowiecznej Europy, którą oceniał negatywnie. Była ona pogrążona w grzechu, pełna wojen i niepokojów. Wędrówka w wieku 35 lat (topos połowy wieku) ma nawrócić jego oraz odbiorców utworu.
Motyw przeszkody
Wejście do zaświatów okazuje się trudniejsze, niż z początku się to Dantemu wydawało. Aby się tam dostać, musi przejść przez wrota umieszczone na wzgórzu, których strzegą trzy zwierzęta — pantera (symbol popędu seksualnego), lew (pycha) oraz wilczyca (chciwość, przywiązanie do dóbr materialnych). Dopiero z pomocą Wergiliusza udaje mu się dostać dalej.
Drugą przeszkodą na drodze Dantego jest mur między kręgiem piątym a szóstym. Nie mogą się przez niego przedostać, ponieważ strzegą go potwory niepozwalające na wspięcie się po jego ścianach. Dzięki pomocy opatrzności bożej udaje się przedostać dalej.
Motyw piekła
Piekło według założeń wczesnorenesansowego poety składa się z dziewięciu kręgów. Najciężsi grzesznicy trafiają do coraz głębszych kręgów piekła, bliżej samego szatana. Przed wejściem znajduje się napis „Ty, który wchodzisz, żegnaj się z nadzieją”. Mówi on duszom, że jeśli tu trafiły, nie czeka ich już nic dobrego, nie ma również szans na to, że się z niego wydostaną.
W pierwszym kręgu nazywanym limbo znajdują się dusze, które nie mogły dostać się do nieba. Są to dobrzy ludzie, którzy albo wierzyli w kogoś innego, albo żyli przed Chrystusem (tutaj też znajduje się Wergiliusz) lub nie zostali ochrzczeni (zmarłe dzieci). Nie spotykają ich żadne kary, jednak są smutni i przygnębieni.
Drugi krąg składa się z dusz grzeszących zmysłami. Są tam między innymi Tristan, Achilles, Parys, którym zabrakło dobrej i silnej woli, aby oprzeć się złu. Ich karą jest wiatr, który dmie cały czas w potępionych tam zmarłych.
W trzecim znajdują się osoby, które nie umiały powstrzymywać się w nadmiarze jedzenia oraz picia, czyli np. alkoholicy. Nie mogą się pożywić i znajdują się w błocie, które nie pozwala im na ucieczkę. Cerber znęca się nad nimi przez gryzienie, przez co ich katorga ma wymiar również fizyczny.
Krąg czwarty był przeznaczony dla ludzi źle gospodarujących pieniędzmi. Są tam więc skąpcy, jak i rozrzutnicy. Strzeże ich Pluton. Dusze kłócą się ze sobą o kwestie materialne, choć zostały one na ziemi.